Roma e vjeter

[Juѕт٠]

Roma e vjeter

Roma e lashtë është emri për civilizimin që filloi në Romë, në shekullin e 8 para Krishtit. Ishte mbreteria e pare, pastaj u bë një Republikës dhe më vonë u bë një Perandori, disa vite përpara 0 pes. Perandoria ishte aq e madhe se ajo ishte e ndarë në dy pjesë (Perandoria Romake Perendimore dhe Lindore Romake) rajonet e përfshira nga Britania e deri në Lindjen e Mesme. Perandoria Perëndimore ra nga barbaret në vitin 476 pas Krishtit. Perandoria Lindore, e quajtur Perandoria edhe Byzantine (për shkak të emrit të qytetit të tij kapitalit Byzanthium) ra në 1453 pas Krishtit për shkak të pushtimit turk.

Roma e lashtë është një qytetërim që u rrit nga një komunitet të vogël bujqësor themeluar në Gadishullin italian ne fillim te shekullin te 10 para Krishtit. I vendosur përgjatë Detit Mesdhe, ajo u bë një nga perandoritë më të mëdha në botën e lashtë. Në shekujt e saj të ekzistencës, qytetërimi romak zhvendosur nga një mbretëri në një republikë oligarhik në një perandori gjithnjë e më shumë autokratik. Ajo dominoi Europën Jug-Perëndimore, Jug-Lindore / Ballkan dhe në rajonin e Mesdheut nëpërmjet pushtimit dhe asimilimit. Rrënuar nga paqëndrueshmëria e brendshme dhe të sulmuar nga popujt e ndryshëm ne emigrime, pjesa perëndimore e perandorisë, duke përfshirë edhe Italinë, Hispania, Gali, Britani e Madhe dhe Afrikën u shkatërrua duke krijuar mbretëri të pavarur në shekullin e 5 pas Krishtit.

Perandoria Lindore Romake, e cila ishte i qeverisur nga Konstandinopoja, që përbëhet nga Greqia, Ballkan, Azi e Vogël, Siri dhe Egjipt, i shpëtoi kësaj krize. Pavarësisht humbjes më vonë të Sirisë dhe Egjiptit për të Perandorisë Islame Arabe, Perandoria Romake Lindore do të jetojnë edhe per një mijëvjeçar, deri sa mbetetjet e tij të fundit ishin aneksuar së fundi nga Perandoria Otomane Turke. Kjo lindore, krishtere, fazë mesjetare e Perandorisë zakonisht është e referuar si Perandoria Bizantine nga historianët. Qytetërimit romak është grupuar shpesh në antikitetit klasik me Greqinë e lashtë, një qytetërim që frymëzoi shumë kulturen e Romës antike. Roma antike kontriboi shumë në zhvillimin e së drejtësis, luftes, artit, letërsis, arkitekturë, teknologji, fene dhe gjuhë në botën perëndimore, dhe historia e saj vazhdon të ketë një ndikim të madh në botën e sotme.

[Juѕт٠]

Sipas një legjende, Roma u themelua më 21 prill, 753 BC nga vëllezërit binjak qe zbriten nga Enea princi trojan.

Romulus and Remus ishin nipat e mbretit Latine, Numitor e Alba Longa. Mbreti u ejected nga froni i tij nga vëllai i tij mizor Amulius ndërsa vajza e Numitor, Rhea Silvia, i dha lindjes. Rhea Silvia ishte një Virgjër e papërlyer që ishte përdhunuar nga Marsi, duke e bërë gjysma binjake-hyjnore. Mbreti i ri nga frika se Romuli and Remi do të marrin përsëri fronin, kështu që ai urdheroi të mbyten ne uje. Një ulkonje i shpëtoi dhe i rriti ata, dhe kur ata ishin të vjetra sa duhet, ata kthyen fronin e Alba Longa në Numitor. Binjakët pastaj themeluan qytetin e tyre, por Romuli vrau remin në një grindje mbi të cilën një prej tyre ishte të mbretërojë si mbret i Romës, edhe pse disa burimeve shtetërore sherri ishte se kush ishte duke ia dhënë emrin e tyre qytetit. Romuli u bë burim i emrit të qytetit. Qyteti ishte privuar ndaj grave, legjenda thotë se Latinet i ftuan Sabinet në një festival dhe i vodhen vajza e pamartuara te tyre, që edhe quan në integrimin e Latinev dhe Sabineve.

Sipas traditës dhe shkrimtarëve më vonë si Livy, Republika Romake u krijua rreth 509 pes, kur i fundit i shtatë mbretërve të Romës, Tarquin ishte rrëzuar, dhe një sistem i bazuar në magjistratët e zgjedhur çdo vit dhe kuvendet e ndryshme përfaqësues është themeluar . Një kushtetutë vendosur një seri të kontrollit dhe balancimit, dhe një ndarje e pushteteve. Magjistratë më të rëndësishme janë dy konsujve, të cilët së bashku ushtronin autoritet ekzekutiv në formën e Imperium, apo komandë ushtarake. Konsujt e kishin per detyre për të punuar me senatin, e cila ishte fillimisht një këshilli konsultativ i fisnikërisë se nivelit të larte, por u rrit në madhësi dhe fuqi me kalimin e kohës. Romakët i filluan ti kontrollonin gradualisht popujt e tjerë të gadishullit italian, duke përfshirë Etruscans. Pastaj moren pjesen me te madhe te detit mesdhe dhe u bene populle dominues.

Në vitin 44 pes, Cezari u vra nga senatorë të cilët kundërshtuan pushtetin absolute te Cezarit dhe kërkuan për të rivendosur qeverinë kushtetuese, por pas një triumvirati te dytë, i përbërë nga trashëgimtari i caktuar i Cezarit, Oktaviani, dhe përkrahësit e tij te hershem, Mark Antony dhe Lepidus, Oktaviani mori fuqi. Sidoqoftë, kjo aleancë shpejti zbriti në një betejë për dominim. Lepidus ishte në mërgim, dhe kur Oktavian mundi Antonyn dhe Kleopatren e Egjiptit në betejën e Actiumit në 31 pes, ai u bë sundimtari i padiskutueshëm i Romës. Pasi i mundi armiqet e tije, Oktavian Augustus mori emrin dhe mori pothuajse pushtet absolut, duke mbajtur vetëm një shtirje "fals" republikane të qeverisjes. Pasardhësi i tij i caktuar, Tiberit, morën pushtetin pa opozitë serioze, duke vendosur dinastine Julio-Claudian, e cila zgjati deri në vdekjen e Neros në 68. Zgjerim territorial të asaj që tani ishte Perandoria Romake e vazhdueshme, dhe mbeti shtet i sigurt, pavarësisht nga një seri e perandorëve te prishur dhe te korruptuar . Sundimin e tyre u pasua nga dinastisë Flavian. Gjatë mbretërimit të "Pesë Perandoreve te mirë" (96-180), Perandoria arriti zhvillimin me te madhe te saj territoriale, ekonomike, kulturore. Shteti ishte i siguruar nga kercenimet e brendshme dhe kërcënimet e jashtme. Me pushtimin e Dakias gjatë sundimit të Trajan, Perandoria arriti kulmin e zgjerimit territorial të saj; sundimi i Romës, tani u shtri 2.5 milion milje katrore (6.5 milion km ²). Sëmundja Antonine që përfshiu nëpërmjet Perandorisë në 165-180 AD vrau rreth pesë milionë njerëz.

[Juѕт٠]

Perandoria Perendimore ishte vazhdimisht ngacmuar nga dyndjet barbare, dhe rënia graduale e Perandorisë perëndimore vazhdoi gjatë shekujve. Në shekullin e 4-t, në emigrimi perendimore i Huneve i shkaktuan Visigothsit për të kërkuar strehim brenda kufijve të Perandorisë Romake. Në vitin 410, Visigoths, nën udhëheqjen e Alaric I, mori qytetit e Romës . Vandalët pushtuan provincat romake në Gali, Hispania, dhe Afrikën veriore, dhe në 455 Romën. Më 4 shtator, 476, shefi Odoacer gjermanike detyroi perandorin fundit romak në perëndim, Romulus Augustus, të heq dorë. Pasi ka zgjatur për rreth 1200 vjet, sundimit te Romës në Perëndim i erdhi fundi.

Perandoria Lindore do të pësonte një fat të ngjashëm, megjithëse jo drastike. Justiniani arriti ti rrimare Afrika e Veriut dhe Italin, por pasuria bizantine në Perëndim ishin reduktuar në Italinë jugore dhe Sicili brenda disa vite pas vdekjes së Justinianit. Në lindje, pjesërisht rezulton nga Sëmundje shkatërrues të Justiniani, Bizantit ishin kërcënuar nga ngritja e Islamit, ndjekësit e të cilit pushtuan me shpejtësi territoret në Siri dhe Egjipt, dhe së shpejti paraqiti një kërcënim të drejtpërdrejtë për të Konstandinopojës. Bizanti, megjithatë, arriti të ndalë zgjerimin islamik në tokat e tyre gjatë shekullit 8, dhe duke filluar në shekullin e 9 i rimoren pjesë të pushtuara tokat. Në vitin 1000 pas Krishtit Perandoria Lindore ishte në kulmin e saj: Basileios II i rimori Bullgarin dhe Armenin, kultura dhe tregtia filloi te lulëzoj. Megjithatë, së shpejti pas zgjerimit u ndal befas në vitin 1071 në Betejën e Manzikert. Kjo çoi në fundin e perandorisë, në një rënie dramatike. Disa shekuj me grindje të brendshme dhe dyndjet turke në fund të fundit hapi rrugën perandorit Alexius I Comnenus të dërgojë një thirrje për ndihmë nga Perëndimi në 1095. Perëndimi reagoi me kryqëzatat, përfundimisht duke rezultuar në marrjen e Konstandinopojës nga pjesëmarrësit në kryqëzata e katërt. Pas rimarrje e Konstandinopojës nga forcat perandorake, perandori ishte pak më shumë se një shtet grek i mbyllur ne bregdetin Egje. Perandoria Lindore mori fund kur Mehmeti II pushtoi Kostandinopojës më 29 maj, 1453.

Qyteti perandorak i Romës ishte qendra më e madhe urbane e kohës së vet, me një popullsi prej rreth një milion njerëz. Shoqërinë romake është parë kryesisht si hierarkike, me skllevër (servi) në fund, freedmen (liberti) mbi ta, dhe pa-lindur qytetarëve (cives) në krye. Një ndarje e klasës bazuar fillimisht në shërbimin ushtarak u bë më e rëndësishme. Anëtarësia e këtyre klasave ishte vendosur periodikisht nga Censors, sipas të pronësis.Me te Pasur ishin senatoret, te cilet dominuan politikën dhe komandën e ushtrisë. Njësi bazë e shoqërisë romake ishin familje dhe familje. Familje përfshirë kokën (zakonisht babai) i shtëpisë, Familias baba (baba i familjes), gruaja e tij, fëmijët dhe të afërmit e tjerë. Në klasat e sipërme, skllevërit dhe shërbëtorët ishin gjithashtu pjesë e familjes. Kreu i familjes kishte fuqi të madhe (patria potestas, pushtet babait ") mbi ata që jetojnë me të:" Ai mund të detyrojë martesës (zakonisht për para) dhe zgjidhja e saj, të shesë fëmijët e tij në skllavëri, kërkesa pronësore në ngarkim të tij si të vetin, si dhe kishin edhe të drejtën për të ndëshkuar ose të vrarë anëtarët e familjes (edhe pse kjo e drejtë e fundit me sa duket pushuar të jetë ushtruar pas shekullit 1 pes)

[Juѕт٠]

Në Republikën e hershme, nuk ka pasur shkolla publike, kështu që djemtë ishin të mësuar të lexojnë dhe shkruajnë nga prindërit e tyre, ose nga skllevër të arsimuar, të quajtur paedagogi, zakonisht me origjinë greke. Në rast se prindërit e tyre mund të përballojnë atë, djemtë dhe disa vajzave në moshën 7 u dërguan në një shkollë private jashtë shtëpisë quhet ludus, ku një mësues (e quajtur litterator apo ludi Magister, dhe shpesh me origjinë greke) i mësonte lexim themelor, me shkrim, aritmetikë, dhe ndonjëherë grek, deri në moshën 11. Duke filluar në moshën 12, studentët shkuan në shkollat e mesme, ku mësuesi (i quajtur tani grammatikus) i mësonte rreth literaturës greke dhe romake. Në moshën 16, disa studentë vazhdoi në shkollë retorikë (ku mësuesi, pothuajse gjithmonë grek, u quajt një orator). Edukimi në këtë nivel i përgatitur studentët për karierë ligjore, dhe kërkohet që studentët mësuar përmendësh ligjet e Romës. Nxënësit shkuan në shkollë çdo ditë, përveç festivale fetare dhe ditëve të tregut. Ka pasur edhe pushimet verore.

Roma antike komandoi një zonë e madhe e tokës, me burime të jashtëzakonshme natyrore dhe njerëzore. Si e tillë, ekonomia e Romës mbetur përqëndruar në bujqësi dhe tregti.Aneksimin e Egjiptit, Sicili dhe Tunizi në Afrikën e Veriut siguruar një furnizim të vazhdueshëm të drithërave. Nga ana e tij, vaj ulliri dhe vera ishin të eksporteve kryesore të Italisë. Ushtria e hershme Romake (c. 500 pes) ishte, si ato të qytet-shteteve të tjera bashkëkohore të ndikuar nga civilizimi grek, një milici qytetare e cila praktikohet taktika hoplite. Ai ishte i vogël (popullsia e meshkujve e lirë e moshës ushtarake ishte atëherë rreth 9.000) dhe i organizuar në pesë klasa (paralelisht me centuriata comitia, trupi i qytetarëve të organizuar politikisht), me tre hoplites sigurimin dhe ofrimin e dy të lehta të këmbësorisë. Fillim ushtria romake ishte i kufizuar tactically dhe qëndrimin e tij gjatë kësaj periudhe ishte kryesisht mbrojtëse. Nga shekullit të 3 pes, Romakët braktisur formimin hoplite në favor të një sistem më fleksibël në të cilin grupe të vogla prej 120 (ose në disa raste 60) burra maniples mund të quhet manovrim më të pavarur në fushëbetejë. Tridhjetë maniples organizuar në tre linja me trupa mbështetëse përbënin një ushtri, që arriti në mes 4.000 dhe 5.000 burra.

Jeta në Romën e lashtë sillej rreth qytetit të Romës, e vendosur mbi shtatë male. Qyteti kishte një numër të madh të strukturave monumentale si Koloseu, Forumi i Trajan dhe Pantheon. Ajo kishte burime me ujë të pijshëm të ri-furnizohet nga qindra milje të aqueducts, teatro, gjimnaze, komplekse dush plotë me biblioteka dhe dyqane, sheshe, dhe kanalizime funksionale. Gjatë gjithë territorin nën kontroll të Romës lashtë, arkitekturën rezidenciale varionte nga shtëpitë modeste në vila shumë vend. Në kryeqytetin e Romës, ka qenë rezidenca perandorake të Diellit qiellzor elegante, nga e cila rrjedh fjala pallati. Klasat e ulëta dhe të mesme Plebian kuajve jetuar në qendër të qytetit, të mbushura në apartamente, ose Insulae të cilat ishin gati si getot moderne.

Gjatë Republikës Romake, feja romak u organizua nën një sistem të rreptë të zyrave priftëror, të cilat u mbajtën nga njerëzit e rangut senatorial. Kolegji i Pontifices ishte organ i larti në këtë hierarki, dhe shefi i prift e saj, Pontifex Maximus, ishte kreu i shtetit fe. Pikturë stileve romake tregojnë ndikimet greke, dhe shembuj të mbijetuar janë afresket kryesisht përdoren për të zbukuro muret dhe tavanet e vendit vila, megjithëse letërsisë romake përfshin përmend të pikturave më druri, fildishi, si dhe materiale të tjera. Letërsi latine ishte nga fillimi i tij shumë i ndikuar kryesisht nga autorë greke. Disa nga veprat më të hershme janë të ruajtur epics historike treguar historinë e hershme ushtarake të Romës. Muzikë romak u bazuar kryesisht në muzikën greke, dhe luajti një rol të rëndësishëm në shumë aspekte të jetës romake.

Inxhinieri romake si dhe inxhinieri ushtarak romak përbënte një pjesë të madhe të epërsisë teknologjike dhe trashëgiminë e Romës, dhe kanë kontribuar në ndërtimin e qindra e rrugëve, urave, aqueducts, banja, teatro dhe stadiumet. Shumë monumente, të tilla si Koloseu, Pont du Gard, dhe Pantheon, ende mbeten si Dhiata të inxhinierisë romake dhe kulturës. Romakët ishin njohur veçanërisht për arkitekturën e tyre, e cila është grupuar me traditat greke në "arkitekturë klasike" Në shekullin 1 pes, romakët filluan të përdorin konkrete, gjerësisht. Betoni u shpik në fund të shekullit të 3 para Krishtit. Betoni bërë e mundur të shtruara, rrugët romake të qëndrueshme, shumë prej të cilave janë ende në përdorim një mijë vjet pas rënies së Romës. Ndërtimin e një rrjeti të gjerë të udhëtimit dhe efikas në të gjithë Perandorinë mënyrë dramatike u rrit fuqinë dhe ndikimin e Romës Romakëve ndërtuar aqueducts të shumta të furnizimit me ujë në qytetet dhe vendet industriale dhe për të ndihmuar në bujqësi e tyre. Qyteti i Romës u sigurua nga 11 aqueducts kombinuar me një gjatësi prej 350 km (220 mi). [126] aqueducts Shumica ishin ndërtuar nën sipërfaqe, me vetëm pjesë të vogla mbi tokë mbështetur nga harqet.

[Sponsored content]