Filozofia e Niqes

[Juѕт٠]

Filozofia e Niqes

Friedrich Nietzsche (1844-1900) eshte nji nga filozoft m te shquar gjerman te shek. te 19

Ai konsiderohet si nj mjeshtr i vrtet i aforizmave filozofike t krijuara n form eksperimentale. Pr kt arsye, ai sht urryer, adhuruar, keq-interpretuar dhe ndoshta mbetet edhe sot e ksaj dite filozofi m i vshtir pr t’u kuptuar.

Nietzsche ka lindur me 15 tetor t vitit 1844 n Ryken t Lajpcigut, n Saksoni. Ai u rrit n gjirin e nj familjeje protestante, ndrsa i ati ishte prift. Ky i fundit vdiq kur Friedrich ishte vetm 4 vjeç, pasi vuante nga nj smundje mendore. S bashku me t mn dhe t motrn, Elizabeth, ai u transferua n Naumburg ku do t jetonte pr tet vite me radh. Friedrich ishte nj adoleshent tepr kurioz, nj nxns i shklqyer dhe n momentin e prballjes me besimin fetar, nisi t anonte nga ateizmi. Ai studioi filozofi n Universitetin e Lajpcigut ku do t njihej me veprat e Shopenhaurit, t cilat do t prbnin piknisjen e frymzimit t tij filozofik.


N vitin 1865, n moshn 24 vjeçare, Nietzsche emrohet profesor n Universitetin e Bazelit dhe merr nnshtetsin zviceriane. Nj vit m par, ai ishte njohur me kompozitorin Richard Wagner, me t cilin do t kishte nj miqsi t gjat, por kjo nuk e ndaloi ta kritikonte si prfaqsues t kulturs m dekadente n bot, asaj gjermane. N kt periudh studion filozofin antike greke, ne veçanti veprat e filozofve para-sokratik, Heraklitit dhe Empedokles.

N vitin 1870 Nietzsche shrbeu si asistent mjeksor n Luftn Franko-Prusiane ku njohu nga afr traumat dhe mjerimin njerzor, ku pr m tepr u smur edhe vet nga dizanteria dhe difteria. Pasojat e ktyre smundjeve ai i vuajti gjat gjith jets. Pas rikthimit n Bazel, n vend q t pushonte, nisi t shkruaj pambarimisht, duke shfrytzuar n maksimum fuqin e tij mendore. N vitin 1872 publikoi veprn e tij t par t famshme Lindja e tragjedis.

N vitin 1879 braktisi msimdhnien pr shkak t problemeve shndetsore dhe n dekadn n vazhdim e kaloi kohn n Venecia, Torino dhe Nis.

N vitin 1888 transferohet n Torino, ku dhe do t prfundoj veprat Perndimi i idhujve dhe Ecce Homo – Si bhet njeriu ai q sht.

Filozofia e Nietzsches nis me trajtimin e filozofis dhe artit t Greqis Antike, n disfavor t klasicizmit, t cilin e vshtronte si nj afirmim t vizionit t arsyeshm dhe pr rrjedhimisht prfaqsues t dekadencs. N veçanti tragjedia greke sht interpretuar si nj shprehje e impulsit jetsor, apo siç shprehet Nietzsche e ‘momentit dionisiak’. Nietzsches kritikoi ashpr vlerat morale t shoqris dhe altruizmin, t cilat n fakt mohojn vet jetn. Sipas tij njeriu duhet t prjetoj edhe dhimbjen pasi ‘ajo çfar nuk t vret, ajo t bn m t fuqishm’. Koncepti i njohur i Nietzsches ‘ vullneti pr fuqi’ luan nj rol kryesor n filozofin e tij, duke u shprehur se ‘sht esenca e ekzistencs njerzore, sikur t’i thuash jetes po!’, pra afirmimi i saj. Nietzsche mendonte se udhheqsit fetar e prdorin besimin dhe moralin pr t skllaveruar njerzimin. Sipas tij, koncepti ‘fuqia e vullnetit’ lejon tejkalimin e njeriut jo eliminimin e tij, pra braktisjen e idhujve dekadent dhe shpress pr nj jet n botn e pasvdekjes dhe pranimin e jets ashtu siç sht ajo. Pra ndryshe nga keqinterpretimet e filozofis s tij, mbinjeriu niçean nuk sht nj njeri i gjithfuqishm, por nj qnie q duhet t zhvillohet lirshm pr t tejkaluar vetveten ( "..njeriu sht nj ur dhe jo nj qllim." – kjo sht edhe ideja thelbsore e Zarathustrs. Pikrisht kt ide e keqprdori ideologjia naziste. Shkrimet e tia prsa i prket fuqis, dobsis, feminizmit dhe fes u bn aksioma t nazizmit n hartimin e doktrins s tyre totalitare, ndrkoh q vet Nietzsche ishte kundr anti-semitizmit dhe dnimit me vdekje.

Nietzsches i prket nj nga thniet m t famshme n histori, ‘Zoti ka vdekur’, por kuptimi nuk sht aspak ai i supozuar. Nietzsche flet pr bashkkohsit e tij, hipokrizia e t cilve le t kuptohet se ata n fakt jetojn ‘sikur Zoti t kishte vdekur’. Sipas Nietzsche ‘... ka ekzistuar vetm nj i krishter i vrtet, dhe Ai vdiq n Kryq’.


Me3 janar t vitit 1889, teksa ndodhej n Sheshin Karlo Alberto, n Torino, Nietzsche psoi krizn e par nervore duke shfaqur mendime delirante dhe duke u vet-quajtur Krishti apo Dionisi, perndia greke e dfrimit. Smundja e papritur e tij sht debat m vete. Disa mendojn se ai e trashgoi smundjen nga babai i tij, dhe ka mendimi t ndryshme se si dhe sa ndikoi kjo smundje n krijimtarin e tij filozofike.

Fridrich Nietzsche i kaloi 2 vitet e fundit t jets s tij n errsire mendore dhe nn perkujdesjen e s motrs, Elizabeta. Filozofi i madh u nda nga jeta me 25 gusht t vitit 1900, n Weimar.