Re: Hiqmet Meçaj - Kukullat e Pyllit (roman)

[Juѕт٠]

4

Ec e tregoju njerëzve pastaj atë që të ndodhi. Të gjithë do të thonë “kjo është trillim, as ka ndodhur e as ka për të ndodhur”, se s’ka qysh të të vijë kryetari i veshur me një xhaketë të zezë lëkure deri mbi gju, të të vërë pa pikë shkaku revolen te koka, të të qëllojë me shqelm duke të detyruar të përleshesh me të, kur s’ke dëshirë fare ta bësh atë gjë, megjithëse pastaj imiton i detyruar tjetrin pikë për pikë, duke i shkaktuar të njëjtat dhëmbje e duke i bërë edhe atij një xhungë të mirë te syri. Po mbase as kjo s’ka ngjarë e as do të ngjasë kurrë, hunda rrjedh vetë pa pikë turpi ca curila të hollë, rrobat janë shqyer kot së koti dhe mesi dhëmb duke menduar se dikush e gjuajti me shqelm, po as kjo nuk është e vërtetë, ndoshta mund të ngjasë në të ardhmen, mund edhe të mos ngjasë, veç askush s’do ta besojë po t’ia tregosh.
Mirëpo ja që aty rrotull na qënkej ndodhur plaku, domethënë Shahua, i cili prej vitesh vazhdonte të bënte në pyll ca eksperimente që u kishte kaluar koha, me ca dardha e gorrica, me ca luleshtrydhe e kërpudha, siç mori vesh më vonë Admeti, po kjo tani s’kishte fare rëndësi, rëndësi kishte që plaku me eksperimentet e tij qe ndodhur në pyll, kishte dëgjuar zëra dhe zhurma, kishte parë me gjak të ngrirë ç’kishte ndodhur dhe së fundi qe çliruar me gjithë shpirt kur çdo gjë mbaroi më së miri vetëm me ca grushta e ca shqelma.
“Ju të gjithë e dinit që unë ndodhesha këtu”, do t’i thoshte Admeti plakut, “qënkam në një ndjekje të vazhdueshme”, por plaku nuk do t’i kthente përgjigje, do të ulej aty pranë tij e do të heshtëte. Pastaj do t’i tregonte ca gjëra për kryetarin, burrin me xhaketën e zezë prej meshini deri mbi gju, që Admeti do t’i mbante vëth në vesh, se asnjëherë s’kishte dëgjuar të tilla për një njeri deri më sot. Por këto plaku do t’ia thoshte më vonë, kur të kthenin një gotë raki pranë zjarrit e gjithë të tjerët të flinin.
-Mos bëra gabim që erdha këtu?- pyeti ai.
-Ti erdhe për të verifikuar, - u përgjigj plaku mendueshëm. - E gjithë jeta është një sërë verifikimesh të pafund.
-Nuk kisha të drejtë,- tha Admeti. - Ajo është e fshehta e saj.
-E panjohura të mbyt në ankth kur nuk e verifikon, - tha plaku. - Të gjitha fillojnë me këtë çelës, por fatkeqësisht, herë na duhet të hapim dyer të rrezikshme, herë të tjera dyer bosh. Ankthi nga e panjohura, - do të shtonte duke psherëtirë plaku, - shtysa shkatërruese për në thellësitë e shkencës dhe të artit.
Pastaj plaku do të bënte një filozofi të tërë për ankthin dhe frikën, do të thoshte se “edhe zbulimet bëhen pikërisht nga frika e të panjohurës”, se e njohura dihet, i mendohet një fillim dhe një fund, kurse e panjohura, duke mos patur fytyrë, nuk dihet si është, të rrëmben aty ku është edhe magjia, duke të trembur në errësirën e saj, “nëpër rrugë të tilla ka ecur njerëzimi, duke verifikuar të njohurat dhe të panjohurat”.
Kur plaku heshti, Admeti u ngrit dhe ata filluan të ecin nëpër pyll, ai do t’i thoshte përsëri se “askush nuk ka të drejtë të gërmojë të fshehtat e jetës së tjetrit”, plaku nuk do të përgjigjej, ai përsëri do të ngulmonte se qe nën një vëzhgim të përgjithshëm, gjë që plakut nuk do t’i pëlqente, sepse siç tha ai, të gjithë kemi sy e veshë dhe i kemi për të parë e dëgjuar jo veten tonë, që do t’u jepte fund mërmëritjeve të Admetit, pikërisht kur plaku do të ndalonte diku në një udhëkryq disi të fshehtë, do t’u binin shqopave mespërmes duke i hapur me duar dhe do të ndodheshin para një ndërtesë të ulët drejtkëndëshe prej guri në lartësi sa një bojë njeriu. “E merr me mend ku ndodhemi?”, do të pyeste plaku dhe meqë do të merrte si përgjigje vetëm një ngritje supash, do të shtonte:
-Ndoshta ky këtu është varri im, megjithëse i ngjan më tepër një shtëpie të ngushtë. Si ballkanasit e vjetër kam edhe unë të drejtë ta ngrë vetë strehën time të fundit.
Pastaj do të shtynte një deriçkë që do ta mbyllte prap, do të shikonte në sytë e Admetit një lëng të vogël që do t’i rrëshqiste ngadalë ngadalë deri nën mjekër dhe do të shtonte pak si me shaka “kushedi, ndonjëherë ndonjë tjetër “Xhuzepe”, që mbase nuk do të ketë emër të huaj, do ta zbulojë e do t’u thotë stërnipëve të mi: ky këtu, domethënë unë, ka folur të njëjtën gjuhë me ju, e ka dashur jetën dhe artin, prandaj mos iu trembni kafkës së tij”.
-Jam njeri i pyllit!- do të shtonte si me rënkim plaku, - dhe dua të mbetem përgjithnjë aty.

[Juѕт٠]

5

Të nesërmen i gjithë Kajati do ta merrte vesh ngjarjen siç kishte ndodhur në të vërtetë dhe emri i Admetit do të qarkullonte me respekt gojë më gojë, si një ëngjëll që paska ardhur të mbrojë në fillim mbesën e Baxhos, atë nxënësen e bukur me gjokse kërcënuese, të cilën e shpëtoi nga flakët e më pas të birin e Baxhos, kryetarin, që e nxorri nga një rrëpirë e tmerrshme atje në rrëzë të malit, ku kushdo që kishte rënë deri më sot, nuk kishte dalë i gjallë. Ngjarja kishte ndodhur kështu e jo siç e mbante mend Admeti e më pas plaku Shaho.
Admeti kishte dalë për qejf, se i pëlqente natyra, “ishte romantik shejtani”, merrte me vete dhe ndonjë libër për ta lexuar e pastaj varej përsëri tatëposhtë. Kryetari qe ngjitur si gjithnjë në këmbë të malit për të gjuajtur thëllëza, se dihej nga të gjithë që në atë zonë qarkullonin tufa tufa. Disa nga shpendët e vrarë ranë në atë greminën e lubishme dhe kryetari, duke dashur t’i marrë, shkau brenda, pa harruar të thërrasë për ndihmë, zërin e të cilit e dëgjoi Admeti, i cili pa një pa dy u vërvit duke mos marrë parasysh rrezikun që mund ta priste. Asnjëri s’e dinte sa kohë zgjati përpjekja për të nxjerrë kryetarin dhe veten që andej, bile nuk kuptoi fare që kryetarit i qenë thyer nja dy brinjë të mira, shkak i të cilave ishte shtrimi urgjent në spitalin e kryeqytetit, qe shëmtuar në fytyrë e syri i qe bërë me gunga. As Admeti nuk kishte shpëtuar paq nga gjithë ajo histori, hunda i nxirrte curila, njeri sy i qe mbyllur, rrobat, kush pyet më për rrobat, ishin bërë të gjitha fërtele. Kur do ta pyesnin më vonë, ai nuk do të përgjigjej, se të thuash të drejtën, s’kishte hyrë kurrë në ndonjë greminë e nuk kishte shpëtuar ndonjë kryetar, prandaj heshtëte, kurse ata që e pyesnin do të thoshin jo pa admirim “qenka tepër i thjeshtë rrugaçi nga qyteti, një tjetër në vendin e tij do të mburrej”.
Më pisk do ta kishte me Baxhon kur do ta pyeste te cila rrëpirë ranë, se ajo këmbë mali paskësh patur disa të tilla, atëherë Admeti do të përgjigjej pa humor “te të gjitha njëherësh”, gjë që do ta nervozonte plakun, megjithëse do të shprehte me rezerva falënderimin që i shpëtoi të birin, kurse Lina, nxënësja e bukur me gjokse kërcënuese do t’i thoshte më vonë mënjanë të gjithëve “më mirë ta kishe lënë ca ditë të mira atje, që unë me mamanë të qetësoheshim”, sikur “ato ditë të mira atje” të paskëshin qënë ndonjë kamp pushimi e jo greminë, siç qe hapur e vërteta. Por me që ra fjala për të vërtetën, ato s’mund të ishin kurrë dy, kurse në këtë rast ishin pa pikë turpi dy, që të dyja të kundërta, njera që e dinin të gjithë dhe bridhte cep më cep të fshatit për të arritur deri në kryeqytet bashkë me brinjët e thyera të kryetarit, tjetra që rrinte e fshehtë, që s’kishte mundësi të bridhte gjëkundi, se si e fshehtë që qe, duhej pa tjetër të strukej diku, që të mos ta zbulonin. “Çudi”, do të thoshte me vete Admeti, “si ndodhkan gjëra të ndryshme te dy njerëz në të njëjtën kohë, ec e tregoji pastaj, kush do të t’i besojë”?

[Juѕт٠]

6

Po për çudi brinjët e tij qenë fare në rregull, nuk kishin pësuar pothuajse gjë as duart e as këmbët, veç ndonjë gërvishtje të vogël dhe, në se i qe zvogëluar pak njeri sy, emri i qe bërë më i madh, aq sa sikush do ta kishte zili ta tërhiqte bashkë me trupin, megjithëse pesha e një emri të madh të lodh e të raskapit. Vërtet po lodhej e po raskapitej, e hidhte në shpinë, e mbante në duar, e tërhiqte zvarrë, gjithnjë mbytej në djersë e gulçonte, pastaj s’i mbetej tjetër gjë veç të bërtiste “nuk e dua, më rëndon, qe më i mirë kur ishte i lehtë pëndë”. S’e dëgjonte askush, se askushët janë qënie pa rëndësi, të njëllojtë, ata rrojnë askund, ua kanë zili dhe hijeve, se janë hije të dikujt, që rrojnë diku e shfaqen kur ka dritë, kurse askushët nuk i sheh njeri as në dritë e as në errësirë. Por ja që ai i pa askushët, ishin me mijëra, pa emër, të ngjashëm, të stërngjashëm, që qanin, përpëliteshin e përgjëroheshin, boll t’u jepnin një emër, qoftë edhe të vockël fare, qoftë edhe sa një cironkë, le të ishte pëndë i lehtë, le të ishte i rëndë sa një mal, “ju lutem, thoshin, vetëm emër të jetë!” Qënka e mjerueshme bota e askushëve, mendoi.
Dhe filloi përsëri t’i ecë koha së prapthi, shirat mblidheshin në qiell e bëheshin re, pyjet ktheheshin në fidanë e fidanët në fara të vockëla, fluturat futeshin në fshikëza e kryetari në mitrën e nënës së vet, në fillim shtynte këmbët e bëra pis, të cilat i përplaste fort për t’i shkaktuar dhëmbje, pastaj trupin e duart që i mblidhte grusht e me to godiste, aq sa ajo e shkreta këlthiste “kur e nxorra këtë biçim nuk qe kaq i hidhur”. Askushët qenë aty, duartrokisnin e bërtisnin “qënka më e mirë bota pa kryetar”, ndërsa ai futej i gjithi brënda, kurse nëna e shkreta i bënte gati shtratin Baxhos për të bërë atë palo punë, pa të cilën nuk mund të ngjizej në barkun e saj ai askushi i vogël, që më vonë do të bëhej dikushi e më pas kryetari.
Po Admeti s’mund të rrinte aty të shikonte çdo të bënte Baxhua në atë biçim shtrati, pasi kishte pushkatuar nja tridhjetë askushë me qylafë të bardhë, se dihet që askushët janë të parëndësishëm si mizat. Ai do t’i qepej një gruaje, e cila, pasi t’i thërriste “Nilda”, do të kthente kokën e do të thoshte e gëzuar “sa të kam kërkuar”, duke e lënë të habitur me bukurinë e saj, se të thuash të drejtën ajo që u quajt Nilda kishte shumë mosha, njerën më tërheqëse se tjetrën. Më e mahnitshmja nga të gjitha iu duk ajo që e quajti “mosha e pritjes”, që seç kishte një dritë si të ylberit nëpër sy, një afsh përvëlues nëpër buzë, një padurim si ai i tërmetit kur bëhet gati të bjerë. Mrekulli qe edhe “mosha e shkëputjes”, siç e quajti ai, që hidhte nëpër nënsy padurimin në formën e dy rrathëve të mëdhenj e të zinj, buzët i bënte të dridheshin, qerpikët të përpëliteshin papushim në kërkim të diçkaje që e kishin rrëmbyer për të mos ta kthyer më.
Nilda dinte t’i vishte e t’i zhvishte moshat, siç dinte të vishte e të zhvishte dhe emrat, tok me to edhe fytyrat, të bëhej një pastaj dy, të dukej e të zhdukej. Kur ajo u bë dy, qe dhe Nildë dhe Ladinë, ai i pa tepër të ngjashme, megjithëse ndryshonin dhe pa pikë turpi se po i përgjonte, ndenji aty, pranë tyre, kur ato diçka po i thonin njera tjetrës. Thelbi i çështjes ishte rrëmbimi, domethënë kërcënimi, pa të cilin njeriu nuk u bëka dot i lumtur. “Njeriu i kërcënuar”, do të thoshte Nilda, “i shijon më tepër çastet e lumtura, mundohet t’i shtojë ato, se vjen një ditë që ia rrëmbejnë”. “Pa kërcënimin e përhershëm do të ishim fatkeqe”, do të përfundonte ajo. Nga ana e vet Ladina nuk do të qe e një mëndjeje, ajo do të thoshte se “ne e trillojmë vetë rrëmbimin dhe kërcënimin, duke menduar se shpejt do t’i humbasim ato që kemi. Pasi humbasim një gjë, gjejmë një tjetër dhe ajo që gjejmë na pëlqen njëlloj si ajo që humbëm”.
Po Admeti nuk mund të rrinte shumë te kërcënimi dhe trillimi, te rrëmbimi dhe fatkeqësia, se duhej të shkonte te lumi, të zinte peshqit e mëdhenj e t’i hidhte pastaj më lartë, atje ku derdhej, që të bëheshin të vegjël, mirëpo a do ta linte Baxhua, që ruante lumin me një fshikull në dorë, se mos e rrëmbenin? Për këtë i jepnin dhe një pension të mirë, sa një thes, se të thuash të drejtën e të rrish shtrembër, nuk qe punë e lehtë të ruaje lumin nga ndonjë tip si Shahua, që bënte atje eksperimente të çmendura për njëllojshmërinë e zajeve.
Baxhua e dinte se duhej rrëmbyer lumi që të dilnin zajet, pastaj ta shukje atë rrip të kaltër disa herë nëpër rrepe e kallamishta, aq sa ai të rridhte i tëri e të fishkej. Të dy rrinin në pritje, njeri me fshikull në dorë e tjetri me eksperimentet në mëndje, mundoheshin të lodhnin njeri tjetrin në një ngulmim të pashoq.
Baxhua i dha lejë Admetit pa iu lutur, që t’i kapte ata peshqit e tij të mëdhenj, t’i hidhte tatëpjetë grykës, atje ku derdhej lumi, që të zvogëloheshin pak, sepse i ishte falënderonjës që i kishte hedhur të birin me brinjë të thyera në rrëpirë, për ta nxjerrë që andej me brinjë të ngjitura. Por lumin e rrëmbeu Shahua në një çast që Baxhua nuk e kishte mëndjen, e përplasi fort pas rrepeve e lisave, gjë që do ta bënte të rridhte e të fishkej dhe një copë e mirë e tij të mbështillte Admetin duke e bërë qull e duke e detyruar t’ia mbathte me vrap e me gulçima mbytëse për t’i shpëtuar përmbytjes, pa harruar t’i bërtiste Baxhos “kujdes lumin se mos të mbeten peshqit në zall”.
Më pas nuk mundi të hapte dot sytë, ndjeu dhëmbje në të gjithë trupin që iu drodh nga ethe të forta, të cilat e bënë shtratin të kërciste dhe atë të rrëzohej me zhurmë përdhe.

[Juѕт٠]

7

Nuk do ta kuptonte se s’kishte se si ta kuptonte, që në atë kohë, e trembur nga zhurma, do të hynte nusja, edhe si fantazmë edhe si njeri, në fillim do t’i vinte dorën në ballë e më pas do ta cikte atje rrëzë veshit, do të pëshpëriste “ky të përvëloka”, e do t’i fuste krahët ndën sqetulla për ta hedhur nga përdheja në shtrat.
Në kohën kur çdokush do të mund të ndjente ngrohtësinë e gjokseve ende të fortë që u ngjeshën e lëvizën disa herë poshtë e lartë nëpër trupin e tij, që e kishte lagur lumi që rrodhi kur e përplasi Shahua, ai shikonte një rrap me një rrugë të verdhë vendosur mbi të, ku shkelte gjithë frikë duke parë poshtë këmbëve një humnerë me qiell të lemerishëm, që ia shuante vetëtimat si bishta cigareje mu aty ku kishte thëmrat. Pastaj ndizeshin zjarre të vegjël e të mëdhenj, të kuq, jeshilë, vjollcë, të kaftë, blu, ai kërcente t’i kapërcente, kurse nëpër këmbë e gjunjë i mbështillej koha që rridhte ngadalë, e moçaltë, llum e trashë. Mikronjerëz dhe makroinsekte, me fytyra nga më të habitshmet vinin rrotull e ngecnin në qulltësirën e kohës, që copëtohej tek rridhte nëpër degët e atij rrapi të madh, tek rrëzohej çika e thërrime për të humbur poshtë nëpër qiellin e zi.
Pastaj çdo gjë shkurdisej. Një plak të kërrusur e quanin Admet. Fliste në njëqind gjuhë dhe të njëqindëta nuk ia kuptonin as mikronjerëzit, as makroinsektet me fytyra të habitshme. Por ai ngulte këmbë në ato që thoshte se kishte lindur i thinjur, se donte të bëhej një vjeç, makari dy ose tre. “Jam tepër plak”’ thoshte, dy vjeç është më mirë, se flet e flet dhe nuk të kuptojnë, bën sikur qan e të mbajnë në krahë, kur ndjen uri të ushqejnë, kurse kështu të plakur, të kërrusur, të braktisin të gjithë e koha të ngjitet si qull nëpër këmbë. “Dua të mos mbaj mënd”, po u thoshte ai, “ç’lumturi të mos kujtosh dhimbjet dhe humbjet, nuk rrënqethesh kurrë, s’ke asnjë sekret, të gjithë të duan, të kapin nga faqet e të puthin pllaq-plluq”. “Ja më thoni, ç’kuptim ka të kujtosh kë ke dashur e kush nuk të ka dashur”?, por mikronjerëzit dhe makroinsektet me fytyra të habitshme kishin ngecur keq në kohën e qulltë, mundoheshin të dilnin, të shkëpusnin këmbët dhe, edhe sikur t’ia kuptonin të njëqindëta gjuhët, nuk do t’ia varnin, se halli i tyre qe më i madh nga dashuriçkat e ndaruriçkat e atij thinjoshi të kërrusur, që seç dërdëlliste pa kuptim e pa ndalim.
Në këtë kohë ai s’kishte si të kuptonte që nusja po i futej në shtrat edhe si fantazmë po edhe si njeri, që t’i ngrohte pak trupin e t’i trembëte ethet trupdridhëse, por s’kishte se si ta kuptonte, se nuk ndodhej aty, por atje, te ajo rruga e verdhë sipër rrapit të lartë, kurse me këtë trupin që e kishte lënë këtu, le të bënin ç’të donin, në daç ta fërkonin, në daç ta goditnin, për të qe njëlloj, se ai nuk ishte edhe atje edhe këtu, ai ishte vetëm atje, mbi humnerën e qiellit të zi, që ia shuante vetëtimat pikërisht te vëndi ku qenë thëmrat. Nuk kishte si ta ndjente as mrekullinë e mishit të saj, kur ajo kishte hequr këmishën, kur ia mblodhi këmbët rreth të sajave, kur e ktheu nga vetja dhe gjokset u puthitën plotësisht, pikërisht aty ku ishin thithkat. Ajo po e fërkonte trupin që ai kishte lënë aty , duke nisur nga mesi e shpatullat, seç bëri diçka me buzët e saj mbi buzët e tij, në kohën që të dridhurat po ndërpreheshin dhe ai nuk po vazhdonte më të ishte plak apo dy vjeç, por po merrte pamjen që i dukej se ngjante pikë për pikë me të.
Ndjeu një shije të butë mbi buzë, sikur i kishin vënë atje diçka që edhe ai duhej ta thithte, megjithëse s’qe më dy vjeç, por edhe një njëzetedy vjeçi i pëlqeka të thithka diçka që të shuaka etjen e më pas të dëgjojë t’i thonë “hë shpirt, kështu”, pikërisht në kohën kur filloi të ndjejë dy duar të buta t’i prekin barkun, të dridhet, por jo nga ethet, ta dëshirojë atë dridhje të vazhdojë pa mbarim, kur dikush ngjitur të mërmërisë, të përpëlitet, të rënkojë me fraza, fjalë, gjysmafjalë, rrokje e tinguj pa kuptim, të përdridhet majtas e djathtas, poshtë e lartë, duke shpikur një gjuhë të re me tinguj e lëvizje, më e bukura që paska dëgjuar dhe që duhet t’i zëvendësojë të gjitha ato gjuhë aq të thata e pa pikë ndjeshmërie brenda, të stërkonsumuara që nga koha e Kullës së Babilonit, deri në vrapin e çmendur për të mbërritur te Kulla e Eifelit.
Pas këtyre ai do të ndodhej plotësisht këtu, i mbështjellur nga flokët e verdhë që tani dukeshin sikur ishin edhe të tijët, i shijuar nga ca buzë të fryra në shtrëngimin e tyre përndjellës, në mesin e një valleje përhumbëse që nuk e kishte ndjerë kurrë dhe doemos do të kujtonte veten student, kur pasi pinte dy tri birra me salçiçe të skuqura nxitimthi atje te “Tymi”, i bënte shënjë njerës nga ato të shkonin pas një gardhi e ajo, meqë ishte njera nga ato, do t’i thoshte pasi të ngrinte fustanin “hajde, bëje shpejt e shpejt në këmbë”.
Kurse kjo këtu ishte ndryshe, qanteqeshte e qeshteqante, dhuronte, mërmëriste, rënkonte, ishte futur e gjitha brenda tij, jo vetëm me trup por edhe me shpirt, duke ndezur një zjarr të madh që shoi zjarrin e tij, deri kur u dëgjua një krisje e lehtë, fare e lehtë, më tepër mund ta merrje për gërvimë, por që do ta detyronte Admetin të kthente kokën e të shihte pranë derës, ulur kutulaç, një si figurinë të kërrusur përpara, me fytyrë të mbuluar me duar, por që në hapësirën mes gishtave kishte feksur për pak çaste diçka e bardhë, që duhej të ishte retinë syri.
Gruaja vazhdonte të ishte e futur brenda tij, kur do t’i thoshte me zë të shuar “është ai”, në kohën kur figurina me sytë gjoja të mbuluar ndoshta diçka mërmëriste, ndoshta diçka mendonte, ku patjetër nuk mungonin thikat e sëpatat. “Është ai, po na shikon”, tha prapë, por ajo lëvizi vetëm pak kokën, e bardha e syrit i mbuloi gjithë beben, gjë që mjaftoi ta detyronte figurinën të ngrihej në majë të gishtave e të dilte, duke lënë përsëri pas atë krisjen e lehtë si gërvimë. Admeti e pa kur doli, pa hapjen e derës, dëgjoi rënkimin e tij kur vështroi trupin lakuriq të të shoqes dhe gjoksin e saj që në atë kohë po fërkohej plotësisht me fytyrën e atij tjetrit, domethënë të Admetit, pa çastin para mbylljes së derës, kur figurina hodhi edhe një herë sytë para se të dilte e ta mbyllte. Në këtë kohë do të ripyeste “ai ishte?”, kurse ajo do të thoshte “kush?”, gjë që do ta detyronte Admetin të forconte pak zërin e të pyeste prap “nuk ishte ai?” e ajo po prap do të përgjigjej, “ashtu të është dukur, nuk kishte njeri”.
“Nuk kishte njeri, ashtu të është dukur”, do të thoshte ajo me zë të butë për të dytën herë, në kohën që do të ngrihej qetë qetë, do të vishte të zhveshurat, do të rregullonte flokët, do ta puthte në buzë dhe, para se të dilte, do të thoshte diçka që atij iu duk pa kuptim “asnjë s’e bën dot atë që bëre ti, asnjë sia thyen dot brinjët kryetarit”.
Kur ajo do të dilte, atij do t’i dukeshin të gjitha çudi, pjellë e mëndjes së tij, se s’kishte ndodhur ndonjëherë që burri të shikonte i qetë gruan kur ajo e bënte me tjetër, pra ata s’kishin bërë gjë, se një që është fantazmë di të t’i kthejë gjërat rrëmujë në mëndje dhe të pangjarat të t’i bëjë të ngjara, sidomos kur thotë pak a shumë “vetëm ti ia thyen brinjët kryetarit”, gjë që s’ishte e vërtetë.

[Juѕт٠]

8

Ka shumë gjëra që të rëndojnë në jetë, po asnjë nuk qënka si turpi i mikpritjes. Pleq të vjetër, aq sa s’mbahet mënd, e kishin mbështjellur atë me fraza të ngatërruara, ku kishte “bukë që të ngec në fyt”, “gur që të vret”, “perëndi që të qëllon” e shumë e shumë të tjera me të vërtetë rrënqethëse që të ngecnin, të vrisnin e të qëllonin kur të zinte turpi i mikpritjes. Kishte shumë tabela me rregulla, shkruar me shënja e shkronja të vjetra, që erdhën e mbushën dhomën në të gjitha këndet e, megjithëse qe errësirë, dalloheshin mirë, po ai jo se s’mundëte, po s’desh t’i lexonte, se nuk dinte ta kishte shkelur atë turpin e mikpritjes, që qënka kaq delikat e i vyer, sa që duhet kujdes i veçantë se mos e shkel ndaj të ruhesh ku hedh këmbët. Prandaj u ngrit e, në vënd që t’i lexonte, deshi t’i shkulte, të hapte dritaren e t’i hidhte përjashta, me të gjitha shkronjat e shenjat e tryre të pakuptueshme, ardhur nga kohë që s’mbahen mënd. Po ato lëviznin, dukeshin e zhdukeshin, aq sa Admeti e kuptoi se kishte hyrë në lojën e tyre raskapitëse, që s’do të mund të mbaronte kurrë në fitim të tij dhe hoqi dorë shpejt. U ul në parvazin e ulët të dritares, tërhoqi pak kanatën e drunjtë, aq sa të shihte e të mos ta shihnin, hodhi sytë përjashta, ku luanin një grumbull fëmijësh, që ai i dalloi se ishin katër. Ata luanin me të fshehura e me të bredhura, me të qeshura e me të bërtitura. I hipi dëshira të harrohej në lodrën e tyre, t’u hynte në mes, të bëhej edhe ai fëmijë, me leshra të verdha si ata, duke futur herë pas here në gojë gishtin e vogël të dorës së majtë. Ata u fshehën dhe ai filloi t’i kërkojë. Në fillim gjeti të madhin me sy të mëdhenj e të kaltër si në ngjyrë ulliri, i shtrirë barkas pas furrit të bukës me kupolë gjysmësferike, pastaj kërkoi të dytin, që ishte një vajzë thatime e kurdisur për të qeshur, me flokë të verdha e të gjata, që i binin deri te gjunjët. Dy më të vegjëlit qenë mbledhur kutulaç brenda një karroje dore dhe ai u dallonte herë pas here kokat e bardha, kur i ngrinin dhe i fshihnin që të mos t’i zbulonin. Admeti qeshi me të madhe kur kuptoi se ata qenë fshehur të gjithë dhe nuk kishte mbetur asnjë që t’i kërkonte, por e ndërpreu të qeshurën se harroi që edhe ai ishte futur në lojë dhe po lodhej për t’i gjetur ata, fëmijët e nuses, e cila i ishte futur në shtrat kur ai s’qe aty dhe e kishte bërë ta zinte turpi i mikpritjes.
Pastaj u dëgjuan zhurmë këmbësh në korridor, kërciti lehtë dera, u hap dhe hyri gati pa u ndjerë e pa trokitur, Pelua, fytyrën e të cilit nuk e pa për të shquar atje vendimin e marrë se ç’armë kishte zgjedhur për të përdorur: thikë apo sëpatë. Admeti hapi kanatat e dritareve, që ishin dy dhe në dhomë vërshoi drita, u ul te cepi i shtratit në pritje të asaj që do të ndodhte, kurse Pelua ende s’kishte vendosur, të ulej edhe ai, apo të rrinte në këmbë, të gjëmonte apo të bubullinte. E ndjeu veten përsëri në ethe, por tani nuk kishte ardhur t’ia hiqte ajo që dinte të ishte edhe grua edhe fantazmë, por burri i saj, që i kishte parë me sytë mes gishtave kur gjokset e saj i preknin fytyrën, ndërsa ai ngrihej në majë të këmbëve e dilte jashtë kruspullosur si një figurinë. Për një çast e vështroi në sy ngultas, pa asnjë qëllim, pa asnjë shprehje, ashtu kot së koti, ose ashtu iu duk atij, por edhe me ndjenjën se tjetri mund të kishte dalluar në atë vështrim frikën e një vendimi të marrë, që pritej të vihej në vend në njerën nga mënyrat e zgjedhura më parë.
Papritur i hipi në kokë t’ia thoshte të gjitha, ashtu siç kishin ndodhur, jo nga frika, por nga turpi i mikpritjes, që kishte brënda “gurë që qëllonin”, “perëndi që të vrisnin”, “bukë që të ngec në fyt” e gjëra të tmerrshme të tjera. Do t’i thoshte se nuk ishte aty kur i erdhi ajo, se kur mbërriti aty u habit nga trupi i gruas ngjitur me të, se ai erdhi nga larg i lodhur e i bërë xurxull nëpër një rrugë të verdhë majë një rrapi të lartë, kur koha i ngecte nëpër këmbë si qull i trashë. Po nuk vendosi t’ia thoshte, se prej kohe kishte kuptuar që gjërat nuk ndodhnin vetëm siç i dinte ai, por edhe ndryshe, siç i dinin të tjerët që kishin ndodhur, ose mund të mos kishin ndodhur fare e ai shqetësohej kot së koti. Donte t’i thoshte se kishin katër fëmijë të bukur, që të katër i ngjanin atij, se ai lozi me ta me të fshehura e me të qeshura, i gjeti ku ishin strukur, por lojën ia preu hyrja e tij, prandaj do t’i duhej t’i thoshte të largohej e ta linte të qetë. Mirëpo nuk i tha asgjë nga këto, se priti të fliste ai që kishte ardhur pikërisht për atë gjë, për të gjëmuar e bubulluar e pastaj të zbatonte me njërën nga armët e zgjedhura vendimin e marrë.
-Harroje atë, - tha më në fund Pelua.
Zëri i tij as gjëmoi as bubulloi siç e priste ai, përkundrazi, qe lutës e i butë. Foli dhe heshti, lidhi gishtat e filloi t’i kërciste në mënyrë tepër të çrregullt e besdisëse, profili i fytyrës qe i dobët e i hequr, buzët të holla e të zhubravitura nga rudhat, e gjithë qënia e tij vuante, vuajtja qe më e madhe se trupi i drobitur. Vuajtja kishte marrë pamjen e njeriut që ndodhej para tij e kërciste gishtat në mënyrë të besdisshme, po e gëlltiste pak nga pak, po i krijonte tjetër fytyrë, gjë që e bëri Admetin të rënkojë e t’i vijë keq.
-Rita vuan shumë që ti e pe dhe i the, por në të vërtetë nuk ka qënë ajo,- tha ai.
Admeti mësoi për herë të parë se ajo që dinte të ishte fare mirë edhe grua edhe fantazëm, kishte një emër, një emër tepër të bukur, sepse e kishin marrë nga një lule që atij i pëlqente më shumë se të tjerat. Pelua vendosi të ulej në fund të shtratit, i lodhur e i dërmuar nga ato që do të thoshte, duke i shkatërruar të gjitha ç’kishte menduar Admeti për ca vendime të marra më parë me thika e sëpata, për një turp të mikpritjes mbushur me “gur që të vret”, “bukë që të ngec në fyt”, “perëndi që të qëllon”, aq sa edhe tabelat që pak më parë mbushnin dhomën e errët se nga u zhdukën e nuk dihej në ç’vrimë qenë futur.
-Rita vuan shumë nga kjo, ndaj erdha të të lutem.
-Unë e kam harruar atë natë,- tha Admeti. – Të gjitha i kam harruar.
-Rita preket shpejt si fëmijë, sidomos kur i thonë gënjeshtra. Ti nuk e di sa gënjeshtra thonë për të. Vetëm nga ti nuk e priste, se je nga qyteti, ndryshe nga ne që rrojmë me xhinde e shtriga në mëndje. Të lutem, thuaji që nuk e pe.
Mund edhe të mos e kishte parë as ai as plaku, mund të mos kishte shkuar në pyll te vëndi ku ajo ngjitej majë pemës e flinte pothuaj në një gjeth, mund të mos e kishte takuar fare kryetarin, të gjitha këto nuk kishin ngjarë, sepse edhe po t’i tregoje, nuk t’i besonte njeri, prandaj nuk do të ngulte këmbë në asnjë nga ato, vetëm se në një gjë do të këmbëngulte e do t’ia thoshte Pelos, “që të marrin fund të gjitha, duhet të largohem nga kjo shtëpi”, fjalë që do ta bënin Pelon të klithte e të bëhej gjysmënjeri.
-E pamundur, - do të thoshte ai. - Ti këtej do të ikësh vetëm kur të largohesh nga Kajati.
-Mirë,- do të premtonte më në fund Admeti, pa kuptuar ç’donte të thoshte me atë fjalë aq të paqartë, që gramatikisht quhet ndajfolje dhe është tepër e gurtë.
Do ta çmendësh, ta mërzitësh, ta nervozosh tjetrin? Përdor vetëm ndajfolje, pjesëza, fjalë pyetëse dhe tek tuk ndonjë përemër, pa asnjë folje brenda, pa asnjë fjalë me kuptim të plotë, shmagi fjalitë, pastaj shikoje tjetrin si do të fryhet, do të enjtet deri sa të pëlcasë, do të skuqet në fytyrë e do të thotë më në fund “këtij i paska ngrënë gjuhën gomari”.
-Tani, më dëgjo, - do të thoshte Pelua, - dua të të besoj një sekret.
-Si?- do të përgjigjej Admeti.
-Sekretin tim, - do të përsëdyste Pelua.
-Mua?- do të pyeste kot së koti Admeti.
Pelua do të fillonte të fryhej e të skuqej.
-Të lutem, mos më ndërpre, - do të pëshpëriste më tepër me ajër se me fjalë.
-Aspak,- do të vazhdonte Admeti lojën e tij.
-Tërë jetën nuk e kam patur një mik,- vazhdoi Pelua. - Tërë jetën më është tharë shpirti për një mik. Tani erdhe ti dhe punët ndryshojnë. Vetëm miku t’i mban sekretet. Ka dhjetë vjet që e mbaj në shpirt, më rëndon, prandaj dua ta nxjerr përjashta.
-Jo, - i tha Admeti prerë.
Tani vendosi të dalë nga ndajfoljet, pjesëzat e fjalët pyetëse, nuk kishte të drejtë ta torturonte këtë njeri që vuajtja i kishte dhënë fytyrën e vet, por edhe të fshehtën nuk donte t’ia mbante, se pastaj ajo do ishte e fshehtë për të, do t’i rëndonte atij, derisa të gjente një tjetër e t’ia varte, si një thes rakapitës mbushur me gurë, shkëmbinj e kushedi se me ç’djall rëndesë tjetër.
-Jo, - përsëriti ai duke ngritur zërin - E kam pësuar një herë me një shokun tim të ngushtë kur ishim studentë. Më tha për të dashurën e tij “është putanë e shkuar putanave”. Unë nuk ia besova. Ai e pruri në dhomë dhe atje, mu në sy të tij, më detyroi ... e kupton vetë, e bëmë. Pastaj e di ç’ndodhi? Ai shoku im i ngushtë u martua me të, “me putanën e shkuar putanave”, kurse mua më tha ta harroja që ma pruri në dhomë dhe atje, mu në sy të tij, ne e bëmë. “Mbaje sekret”, më tha, është e fshehta jote për tërë jetën. Ç’punë kisha unë të mbaja sekretin, kurse ai të martohej “me putanën e shkuar putanave”, të bënte fëmijë e unë të vuaja kot së koti, të bëja sikur s’kishte ndodhur gjë?
Admetit iu zgjidh gjuha, foli e foli për të fshehtat që qënkan gjërat më të poshtra të kësaj bota, që duhet t’i mbajë vetëm ai të cilit i përkasin, ndryshe ato marrin tjetër formë, bëhen të fshehta për atë tjetrin, e lodhin, e raskapitin, në kohën që ai, të cilit i përkasin lehtësohet. E mbylli fjalimin e tij duke shtuar në mënyrë filosofike se “ajo që shfaqet, kur del në dritë, shikohet nga të gjithë, përkundër asaj që rri e fshehur dhe nuk e shikon njeri”, filozofi që iu duk e ngatërruar e pa pikë filosofie brënda, por që mjaftoi ta mbyllë atë bisedë sfilitëse, që ishte menduar të fillonte me sëpata e thika, me gjëmime e bubullima, por që po mbaronte me “më fal, me që s’do, nuk po të rëndoj”, fjalë pas të cilave Pelua do të dilte duke mbyllur ngadalë derën e ai do të mbetej përsëri vetëm duke menduar se ç’duhej të kishte brënda ai sekreti që i rëndonte aq shumë njeriut me fytyrën e vuajtjes.

[Juѕт٠]

9

Që nga ajo ditë, kudo ku hidhte këmbët, i dukej se shkelte mbi sekrete, i shndërruar në njeri abstrakt, gdhendur nga një gur i ftohtë që rastësisht flet dhe mendon, i paaftë të ndjejë. Ai i shtypte sekretet, i thërrmonte në çdo hap që bënte, ndërsa pas mbetej vetëm rënkimi i Pelos, që kishte marrë fytyrën e dhimbjes. Ato duhej të ishin shumë e jo një, dilnin në tufë nga çdo send, i binin në gjunjë t’i ngarkonte, t’i mbartëte tërë jetën, kurse ai tjetri, i zoti i tyre, të lehtësohej se boll e kishin e lodhur e kërrusur, duke ia bërë jetën të mundimshme.
I trullosur nga të gjitha ato që i ndodhnin, apo i dukej atij që i ndodhnin, i gjithë Kajati, që në të vërtetë ishte i vogël, por që qe bërë tmerrësisht i madh, po e mbulonte me të fshehtat e tij, sa që edhe koha i rridhte sëprapthi, kur do-të ndodhnin në fillim, po-të dyshoheshin, kishte-t duhej të ndodhnin më vonë e jo më parë. Kur mendonte “nesër do t’ia përplas akcilit në fytyrë”, në të vërtetë “ai ia kishte përplasur akcilit dje në fytyrë”, kur mendonte se “tani po i them Pelos do iki nga kjo shtëpi”, nuk ndodhte, se “tani po i them Pelos do iki nga kjo shtëpi”, ishte një kohë e pavërtetë, që i rridhte gjërat me vrull nga e ardhmja në të shkuarën, pa e prekur fare atë po- në e të tashmes, aq të shkurtër e të mohuar nga të gjithë.
I lodhur e i dërmuar hapi fletoren e trashë të plakut dhe lexoi.

[Juѕт٠]

KAPITULLI I NËNTË




SHËNIME TË SHAHOS

ku tregohen ca ndodhira të hidhura të llojit biologjik, përpjekjet për mbijetesë në këtë jetë që na dhurohet vetëm një herë, ca të tjera ndodhira për të zezën që bëhet e bardhë dhe të bardhën që bëhet e zezë, për zemrën që duron si mali me dëborë e plot gjëra të tjera...


Kur më detyruan të ngulesha përfundimisht në Kajat, m’u kujtua sa të drejtë kishte Nilda dikur, me profecitë dhe ankesat e saj, se nuk dija ta përballoja jetën jashtë fushës së shkencës, prandaj duhej të përgatitesha edhe për rrethana të papërfytyrueshme, duke më sjellë si shembull profesor Xhuzepen dhe peripecitë e tij të mbanëdalëse, kur të gjithë e dinin ngritës muresh e gdhendës druri, kurse ai ishte një antropolog i majave botërore. Profesori më kishte dhuruar si kujtim kasën me veglat që përdorte kur qe në Kajat dhe unë e mora me vete pa e ditur se jeta e tij do të përsëritej te unë pikë për pikë, pikërisht pas një lufte ku qenë ngatërruar të gjithë shtetet e botës, por me ndryshimin se Xhuzepja priste që një ditë të kthehej në vendin e tij e ta nderonin, kurse unë ndodhesha në vendin tim, me një ushtar-polic te koka, që m’i numëronte hapat dhe fjalët.
Më mungonte laboratori, kafe Espresso, ku shpesh bëhesha qendra e bisedës, sepse fusha ku kisha filluar të studioja, nën drejtimin e profesorit të famshëm K. K., ishte e re dhe tepër joshëse për ta. Megjithëse tani isha burrë i martuar me një djalë të dobët, që nuk i kishte as kushtet më të domosdoshme, gjithnjë mendoja për Nildën, për fatin e saj, në kohën kur fati im për dreq po shkonte poshtë e më poshtë.
Një ditë ma hoqën ushtar-policin duke më thënë “je i lirë të shkosh ku të duash”. Kishte ndërhyrë Baxhua, i cili paska qënë nervozuar shumë kur ka marrë vesh për ushtar-policin tim. Mirëpo unë tashmë isha mësuar me atë djalosh verdhacuk, që e fliste gjuhën ndryshe nga anët tona, me ca ue- e ye- nëpër folje, kurse nënës i thoshte nona e syrit syni. Më dukej se e ruaja unë atë e jo ai mua, sepse
sëmurej shpesh, sa që detyroheshim ta merrnim në shtëpi nga kolibja ku rrinte e t’i zbritnim ethet.
Kur u ndamë e putha si vëllanë tim të vogël pa i mbajtur asnjë mëri për prapësitë që më bënte dhe i thashë “sillu mirë me njerëzit se mund të të rastisë të ndodhesh ndonjëherë kështu si unë, jetë është, nuk i dihet”. Pyesja për të gjthnjë dhe rrallë merrja lajme, kur një ditë dëgjova atë që i trëmbesha, se qe bërë ushtarak i madh, e kishin hedhur me ushtri të shumtë andej nga malet e anëve të tij, kishte bërë shumë të pabëra me burrat që i varte përkëmbësh dhe me gratë që u shqyente këmbët, deri sa një ditë dikush u bë i çikës dhe e përplasi në hendek me një vrimë plumbi pas koke. Më erdhi shumë keq, por s’kisha ç’të bëja, po ta kishin lënë të më ruante mua, ndoshta do të rronte ende e do të bëhej njeri i mirë.
Këto do të ndodhnin më vonë, në një vend larg nga Kajati, kurse unë tani e tutje do të isha i lirë, po ku të shkoja? Me veglat e profesor Xhuzepes iu futa mundit të ndërtoja një shtëpi të re duke tërhequr gurë nga mali, rrasa të hirta nga troqica e shtylla druri nga pisha e zezë që rritet vetëm buzë honeve e greminave. Më ndihmonte Xeba, kështu i flisja me dhele gruas sime, meqë qe tepër e zeshkët dhe e heshtur si një dhi e butë. E ngrita shtëpinë të madhe, me gjysëmkat, sipas modeleve të të parëve tanë, që tani ishin gërmadha në shpat të malit. “Po të më shikojë Nilda”, mendoja nganjëherë, “s’do të ankohet më duke thënë se nuk di ta përballoj jetën jashtë fushës së shkencës”, kur fushën e shkencës e kisha braktisur prej kohe i detyruar dhe duart e mia skalitnin për mrekulli gurë e drurë. Pelua rritej me mundim të madh, aq shëndetlig, sa nuk mendoja se do bëhej, prandaj menduam me Xebën të rrinim me një fëmijë.
I hyra një shkence varfanjake të tipit të kapërcyer prej kohësh, por që kajatasit e shikonin me habi, aq sa u dukesha magjistar. Në fillim grumbullova të gjitha ujërat e currilave, që ishte një burim i ftohtë dëbore me shumë rrjedhje, ndërtova një depo që të më sillte ujë të mjaftueshëm për pirje e ujitje, zbulova një tubacion prej balte të pjekur në gërmadhat e fshatit të vjetër në shpat të malit, e shkula dhe e solla burimin deri në oborr të shtëpisë, duke bërë atje një çesëm të bukur me dy lëfyte, prej nga rridhte uji pa ndërprerje, në kohën që gratë e tjera të fshatit ngarkoheshin me bucela e shkonin përditë disa herë te lumi. Krijova një kopsht të mrekullueshëm duke shartuar mollë të egra, gorrica, fiq e rrush, ndërkohë që iu futa punës për rritjen e kërpudhave, manatokave e luleshtrydheve, që gjenden me shumicë në anët tona, duke i zbutur e duke shtuar prodhimin përvit. Siguroja grurë dhe misër aq sa u shndërrova krejtësisht në një fshatar shëmbullor, kurse natën vonë, i lodhur e i rrëgjuar, në vetminë time qaja fshehurazi për të kaluarën, kur kujtoja ç’mund të bëja në të njëjtën kohë atje në qyetin e largët F., ndoshta do të kisha marrë titullin profesor e pse jo edhe ndonjë çmim të nderuar ndërkombëtar, apo mund të isha pranuar anëtar akademish të shquara. Po asnjë nga këto s’qe e thënë të ngjante. Unë gjithnjë poshtë e më poshtë, Baxhua gjithnjë lart e më lart, fara e egër nuk zbutej që nuk zbutej, e buta po bëhej përditë e më e egër.

[Juѕт٠]

Vitet kalonin shpejt, ndodhnin shumë ngjarje, po nuk merrja vesh asgjë, sepse nuk zbrisja fare në qytet. Tepricat që shisja i grumbullonin në një dyqan të vogël të fshatit dhe në krahasim me të tjerë kisha filluar të heq pak lekë mënjanë. Pikërisht atëherë m’u shkrep të dukesha një herë andej nga kryeqyteti, kisha dëgjuar për një institut bujqësor e për një farë dege biologjike që paskej qenë ngritur. Doja të pyesja për ndonjë libër a revistë, të merrja vesh ç’bëhej nëpër botë. Po s’kisha rroba as për qytet e as për kryeqytet, teshat e vjetra s’më bënin më, por i mbaja kot si kujtime të shkuara. U vesha me shajak e opinga, ashtu siç rrija përditë në fshatin tim të ftohtë malor, vetëm qylaf nuk vura. Kërkova takim me dekanin e institutit, një i ri rreth të tridhjetave, i cili më priti me respekt dhe më pyeti për cilin student interesohesha. Ngurova pak në fillim, më erdhi zor t’i thosha përse e kërkova takimin, mirëpo desha s’desha hyra menjëherë në thelb të bisedës. I thashë se nuk më intersonte e gjithë biologjia, por vetëm një degë e saj, gjenetika, i kërkova mos kishte materiale të reja për këtë fushë ose ndoshta kishte dijeni për studime të profesorit K.K. Djaloshi i ri, që ishte dekan e që nuk e priste nga një fshatar me shajak e opinga t’i fliste për të tilla gjëra të rëndësishme shkencore, më dha lajmin tronditës se profesori K.K. bashkë me asistentin e tij ( që mund të kisha qenë unë, po të mos ndodhnin ato që ndodhën ), qenë nderuar me çmimin Nobel, sepse kishin filluar të depërtonin në të fshehta e kodit gjenetik, duke hapur rrugë të reja, “të cilat janë të rrezikshme”, theksoi ai, “ngaqë njeriu nuk është vetëm qënie biologjike, por edhe shoqërore”. Nuk hyra fare në debate e diskutime, e falënderova dhe i kërkova të më ndihmonte me pak literaturë të re, duke i përmendur nja gjashtë gjuhë në të cilat lexoja. Ai nuk mundi ta fshihte dot habinë kur dëgjonte fjalët e mia, domethënë të një fshatari me shajak e opinga, kërkonte të dinte kush isha, diçka bisedoi me dikë në telefon dhe u përpoq të më mbante sa më gjatë, siç dukej deri sa t’i vinin informatat për mua. Por nuk ndenja, e falënderova edhe një herë duke marrë me vete disa libra të varfër me punime të shkruara para gjysëm shekulli, siç i lexova më vonë dhe më erdhi keq për gjithë atë institut që
ishte i detyruar t’u mbushte mëndjen studentëve me ca dokrra të cilat tashmë bota shkencore i kishte kaluar para shumë dhjetvjeçarësh nëpër arkiva. Mora një gazetë dhe, sa e hapa, pashë në të emrin e Nikos, atij djalit fusharak që ma pat njohur Nilda dikur në qytetin F. dhe firma që më kërkoi të vija në peticion ndërroi krejtësisht rrjedhën e jetës sime. Qe bërë prokuror i kryeqytetit, ndaj pyeta për ndërtesën, i kërkova takim nëpunësit rojë dhe ai më priti menjëherë. Nuk më njohu nga rrobat e opingat, por kur i thashë kush isha, iu hodhëm njeri-tjetrit në qafë, kujtuam vitet e rinisë, Nildën, për të cilën nuk dinim ç’bëhej, folëm për të tashmen. Më ftoi në shtëpi dhe atje pashë për herë të parë gruan e fëmijët e tij, djalin e madh, rreth pesëmbëdhjetë vjeçar, i një vërse me Pelon, Ritën, tre vjeçe më e vogël, flokëverdhë e me sy të mrekullueshëm ngjyrë ulliri dhe djalin më të vogël. Qe një familje vërtet e lumtur, që jetonte mirë në një shtëpi të gjerë, por që më vonë, pas jo më shumë se dy muajsh, do të shkatërrohej përfundimisht.
Kuptohet, atëherë nuk dija çdo të ndodhte, të gjitha këto do t’i takonin të ardhmes, por Nikua diç parandiente. Më tha shkarazi për ca miq të tij që i kishin arrestuar pa shkak, i kishin quajtur “grup armiqësor”. Prokuror të çështjes kishin vendosur të qe ai. Më tha se mendonte t’i nxirrte të pafajshëm, ashtu siç besonte të ishin në të vërtetë dhe do të akuzonte paditësit, pa patur dijeni që paditësit vepronin me urdhër të të madhit. Ajo që do të thoshte pas dy muajsh Nikua në gjyq, si prokuror i çështjes se “duhet të dënohen ata që shpifin”, merrte kuptimin se “duhet të dënohet i madhi që shpif”. Nikua atëherë nuk e dinte që me qëndrimin e tij do të humbiste jetën, familja do t’i shkatërrohej dhe pas disa vitesh, vajza e vetme, Rita, do të vinte në Kajat nuse e djalit tim, por këto do t’i takonin të ardhmes, kurse atë natë hëngrëm e pimë, uruam njeri-tjetrin të piqeshim sa më shpesh, gjë që nuk ndodhi më kurrë. Nuk di, në se dikush do t’i parathoshte me saktësi të ardhmen, a do të kishte kurajon të vepronte ashtu siç veproi?

[Juѕт٠]

Një tjetër të papritur do ta gjeja të ngritur në fshat kur të kthehesha. Kishte ardhur Baxhua me shpurë të madhe, kishte mbledhur te Qafa e Ilqeve, që është qëndra e Kajatit, të gjithë banorët, kishin vënë dikë me një bllok të madh përpara i cili shënonte emrat e atyre që pranonin dhe të atyre që nuk pranonin. Bëhej fjalë për bashkim të mallit dhe të punës. Baxhua kërkoi që unë të bëhesha kryetari, duke thënë se “duke punuar bashkarisht zhdukeshin gjithë të këqiat e varfërisë dhe fillonin më në fund edhe për ne ditët e bardha”. Kuptohet, unë nuk pranova, as për anëtar e as për kryetar, më ranë si breshër përsipër kërcënimet, por që Baxhua i zbuti duke thënë se “edhe Shahua do të vijë të bashkohet kur të shohë sa mbarë do shkojë puna juaj e bashkuar”. Për fat të keq punët nuk shkuan asnjë herë mbarë, unë mbeta gjithnjë veç, por kësaj here i mënjanuar krejtësisht. Prodhimet e bollshme që merrja nga bujqësia dhe nga blegtoria e paktë, prej koshereve me bletë e nga frutat, në kohën kur nga puna e bashkuar nuk sigurohej buka as për tre-katër muaj, ma nxinë edhe më jetën. Ata filluan të thonë se “këto gjëra i nxit djalli”, duke nënkuptuar me djallin vëndin ku kisha studjuar dhe vetë mua, që me punën time “bëja luftë të egër kundër bashkimit të fshatarëve të mi”. Më vunë tatime të rënda, nuk më thërritnin në asnjë mbledhje, më hoqën të drejtën të votoj, më mbyllën derën e s’më trokitnin më as për të mirë e as për të keq.
Shkurt, më kishin fshirë për së dyti nga lista e të gjallëve.

[Juѕт٠]

Nikon e kishin pushkatuar prej vitesh. E shoqja me të tre fëmijët rronin në mjerim të pashpjegueshëm diku në një fshat fusharak, ku të mbyste mishkonja. E ndihmoja fshehurazi disa herë në vit duke i çuar ndonjë lek, miell e mallra të tjera për t’ia lehtësuar sadopak dhimbjen. Po për atë familje s’kishin mbarim të këqiat. Ende kërthi, tetëmbëdhjetëvjeçar, i rrëmbejnë djalin e madh, e fusin në burg dhe e dënojnë se “paska menduar t’ia mbathë jashtë te armiqtë e vëndit”. Më pas u thanë të mos shkonin më për vizita atje, se “djali deshi të arratisej nga telat, kështu që hëngri atë që meritonte, domethënë plumbin”. Ia thanë tmerrin me lehtësinë më të madhe, si të bëhej fjalë për një gjë të zakonshme. “Ki kujdes tjetrin” e paralajmëruan të jëmën, që s’dinte me kë e ku t’i qante burrin e të birin, të dy të shuar të pavarr.

[Juѕт٠]

Nuk di pse i shënova të gjitha këto. Janë tepër të hidhura për një vajzë shtatëmbëdhjetë vjeçe, se aq qe Rita atëherë kur i shkova gruas së mikut tim dhe i thashë: “do të ta marr Ritën për tim bir”. Dhe e morëm menjëherë, bashkë me Pelon, sapo djali mbaroi ushtrinë. Bukuria e saj e tërboi Kajatin, sidomos djalin e Baxhos, i cili vinte për pushime çdo verë në shtëpinë e bukur që kishte ngritur shteti për të jatin. S’kishin as një javë martuar, kur i thotë një ditë Pelos në sy të të gjithëve “ ma jep ndonjë natë kukullën tënde të loz edhe unë me të”. Pelua, duke e njohur sa i prapë ishte ai djalë, i gëlltiti fjalët dhe i ktheu krahët, por ai i preu udhën, e kapi nga fyti e i tha “po s’ma dhe vetë do të ta rrëmbej me të pahir”. Pelua e shtyti me forcë dhe bëri të ikte. Pikërisht atëherë ndodhi e keqja. Djali i Baxhos nxorri një biçak që e mbante gjithnjë me vete dhe e goditi poshtë barkut.
Nuk rrëfehen dot të gjitha ç’hoqëm, deri sa e çuam në qytet në spital, ku e shpëtuan nga vdekja, por...
Mos e provoftë baba atë që provova më pas, si doli nga spitali.. Më vjen Rita e më thotë një natë: “Pelua nuk është mirë, thotë se do vrasë veten”. Shkova menjëherë ta qetësoj djalin, atë të vetëm kisha si dritën e syrit.
Një mbrëmje rrija i mërzitur në korridor. Ata të dy qenë brenda. Rita e nxiste tim bir të shtriheshin “se në fund të fundit jemi burrë e grua”, i tha. I dëgjova shkoqur fjalët e saj, siç dëgjova edhe të qarët e tim biri sikur të ishte fëmijë, kur bërtiti “mund të jesh burrë me këtë”? U trondita, u bëra gati të hyja.. M’u rrëmbyen sytë nga lotët. Dëgjova Ritën që i tha për ta qetësuar “edhe kaq mjafton”, pa ditur përse e kishte fjalën dhe ç’ishte “kjo kaq që mjaftoka”.
Dhe që atëherë, kur djali i Baxhos do të vijë në fshat si kryetar, kur të na sjellin dritat, me urdhër të kryetarit, megjithëse jemi larg nga qëndra e fshatit, Rita herë pas herë, në mbrëmje, do të hedhë në kokë një çarçaf të bardhë, do të shkojë në pyll e do të flejë e varur në majë të pemës. Kurse Pelua do të dobësohet e do të hollohet nga një e fshehtë e madhe që mban përbrënda që e gërryen e që nuk ia thotë askujt.
Këto do të ndodhin më vonë, kur edhe Baxhua të kthehet të banojë për gjithnjë në fshat, duke e detyruar të gjithë krahinën t’i bindet atij në çdo gjë.

[Juѕт٠]

KAPITULLI I DHJETË

1
“ Profesor ”, i tha atë ditë Lina, “ ti nuk e di nga ç’botë vi unë ”.
Ishin në dhomën e saj, atje ku ai shkonte dy herë në javë, me kërkesë të vajzës, por edhe me ngulmimin e Baxhos. Kjo s’kishte lidhje me mësimin, prandaj Admeti nuk ia zgjati. Mirëpo vajza me gjokse të bukura kërcënuese, që ishte nxënësja e tij, nuk dinte të tërhiqej dhe ai deshi s’deshi, u detyrua të mësonte nga ç’botë vinte ajo. Dëgjoi se bota e saj, që nuk ishte dhe aq e vogël, na paskej qenë e mbushur me emra kryeqytetesh, ku uji derdhej për qejf nga shatërvanet e dritat plot ngjyra që shërbekëshin jo vetëm për ndriçim, por edhe për reklama. Dëgjoi se atje paska aq shumë mallra, sa që shitësit çirren e ngjiren për t’i shitur, të rinjtë puthen në rrugë pa ua bërë tërt syri nga të tjerët dhe pallatet janë të gjithë me ashensor. Lina fliste me tërë seriozitetin e një njeriu që vërtet i ka jetuar ato gjëra, po Admetit nuk mund t’ia hidhte dot, prandaj filloi të mërzitej me marrëzitë e saj dhe bëri gati çantën e zezë për t’u ngritur. “ Mua më gjete të më shesësh përralla ”?, i tha. “ Asnjë çast mos harro kush jam për ty ”. Mirëpo Lina s’dinte të ishte vetëm e bukur, dinte edhe të bëhej nevrike e madhe, saqë jo vetë harroi cili ishte ai për të, por nuk përtoi as ta ofendonte mësuesin e vet, të cilit më vonë do t’i kërkonte të falur për shprehjen “ nuk e dija që edhe ti na qënke pykë si të tjerët”. Admeti, që s’e priste këtë myqkë, ia plasi të qeshurit, e kapi vajzën nga të dyja faqet dhe, ashtu siç ishte duke qeshur , i pëshpëriti “ pa ma thuaj dhe një herë, se më pëlqeka të jem pykë ”. Në se Admetit i pëlqeu të ishte pykë, vajzës i stërpëlqeu prekja e duarve të tij në faqe, u ndez e u skuq duke ia plasur pa pikën e turpit “nuk prishet bota sikur nxënësja të dashurojë me profesorin”.
Kuptohet që pas kësaj Admeti do të ngrihej rrëmbyeshëm në këmbë, nuk do të gjente dot derën për të dalë, do të drejtohej gabimisht te dritarja dhe radhën e të qeshurit do ta kishte Lina që do t’i pëshpëriste “ qënke më shumë se pykë ”. Po duke qeshur do ta kërcënonte plot naze se ai paska dashur ta puthë me zorr, bile edhe ta zhveshë lakuriq dhe këtë do ta mësonin menjëherë të gjithë, sapo ajo të ulërinte..
I kishte thënë vërtetë Lina këto fjalë apo ashtu iu duk atij?
Duhej t’i kishte thënë, se Admeti hoqi dorë nga ngatërresa e derës me dritaren, përplasi çantën në tavolinë dhe u ul përsëri atje ku kishte qënë më parë.
-Pa hë, moj çupkë, - u detyrua t’i thoshte jo pa tallje, - si qe ajo puna e ulërimës ”?
-Çdo gjë që dua ashtu e arrij, - tha ajo që tani kishte pushuar së qeshuri.
Kuptohet, këto nuk kishin të bënin fare me mësimin, ishin një përjashtim kategorik i asaj që quhet pedagogji, po vajza e bukur me gjokse kërcënuese, që ishte nxënësja e tij, paskësh patur një nevrik të tmerrshëm dhe paskësh lindur “për të arritur çdo gjë që donte” me ulërima.
-Tani do më dëgjosh për atë botën nga vi unë, - filloi të flasë Lina, që i shtoi edhe më nazet, nxorri gjoksin përpara që ai t’ia shihte më mirë, perëndoi sytë e përplasi qerpikët, sa që Admeti nisi të mërmëriste me vete “qënka më e bukur se ç’duhet, djallushka”.
Dëgjoi se e kishte rritur halla, që na qenka grua ambasadori, se halla i kishte të gjtha të mirat, por edhe një të keqe të madhe që s’bënte fëmijë. Ligjërisht figuronte në të gjitha regjistrat si çupë e saj, por tani fatkeqësisht ndodhej në këtë fshat të humbur. Lina do t’i tregonte pa pikën e turpit përse fatkeqësisht ndodhej tani këtu dhe fajin na e paska ai kokëshqopja, i madhi fare, që gjyshi na e paska mik. Sipas atij dhe ligjeve të tij, na qenka gabim i madh që çupa e ambasadorit të shoqërohet me vendësit, të vishet e të mbahet si ata. Admeti dëgjoi se ajo, përkundra, jo vetëm nuk pyste fare për ato shkresa e ligje të kokëshqopes, por na paskësh edhe një djalë nga ata, që e shoqëronte me një veturë të tipit të fundit, “para së cilës ajo e ambasadorit ngjante si zhgaravinë”.
- Atje ishte botë, - tha Lina me gjithë shpirt dhe filloi të shajë po me gjithë shpirt këtë këtu, që më shumë i ngjante një bince se sa një bote.
Admeti dëgjoi për urat e atij kryeqyteti të madh P., “ku shteti ynë hynte katër herë me gjithë nevojtoret e prapë tepëronte”, për muzetë, teatrot, artistët që i kishte parë nga afër bashkë me atë djalin, që nuk ishte edhe aq i vogël, po plot njëzetepesë vjeç, kurse ajo atëherë sapo i kishte mbushur të gjashtëmbëdhjetat. “I provuam të gjitha”, tha Lina, “edhe kokainën edhe heroinën”, duke përveshur mëngët për t’i dëftyer shenjat ende të pashëruara nëpër damarët e llërëve.
Ajo tregoi se ata larot e ambasadës nuk do ta kishin marrë vesh fare, në se gabimisht nuk do të bënte dozë më të madhe e të përfundonte në spital pa ndjenja. “ Pas kësaj do të kthehesha përfundimisht këtu, në këtë bincën që ka ngritur ai i madhi me ndihmën e cave si gjyshi im ”, do të thoshte ajo jo pa përlotje.
Tani do ta kuptonte Admeti që ajo vajzë me gjokse të bukura e kërcënuese qënkësh mësuar që e vogël ta bëjë jetën e vet pa pyetur shumë për të tjerët dhe te ai shikonte diçka të qytetëruar, me të cilin mund të bisedonte e, pse jo, mund edhe ta dashuronte.
-E kuptoj pozitën tënde, - i tha Lina, - po nuk është e shkruar gjëkundi që profesori të mos e shijojë jetën fare.
Ajo i rrëmbeu kokën papritur dhe e puthi me afsh përvëlues në buzë duke i thënë pastaj “atë ulërimën bëra mirë që e shpika kot”?
Më pas do të hynte mamaja, po që Lina i thërriste hallë, domethënë gruaja e kryetarit, t’i sillte Admetit kafenë dhe Linës kakaon. Kishte vithe tepër të gjëra gruaja e kryetarit, aq sa mezi përkulej dhe dërrasat e dyshemesë tundeshin nën hapat e rëndë të saj. “ Pse, femër i thua kësaj”?, përqeshi Lina kur nënëhalla doli pasi i tha Admetit, “si të mbaroni, të pret babai për një gotë raki”.
Ai do ta dëgjonte Linën të shfrente për gjithçka që kishte të bënte me femrën këtu, që me sisët që i futnin nëpër trasta të bëra vet në vend të sutienave e deri te flokët që i prisnin me gërshërët e bagëtive. “Grua është ajo që nuk lyen një herë buzët me të kuq, që ha bukë misri e fryhet si kafshë, që nuk i lan dhëmbët kurrë e s’ka mundësi të bëjë dush ç’do ditë me shampo”?, do t’i bërtiste Admetit, sikur ta kishte për të gjitha fajin ai, me që qe mashkull. Dhe do të shtonte se femra kështu nuk ishte më femër, po një gjë e pështirë, si nënëhalla e saj, që nuk të vinte t’i qaseshe e jo të futeshe në një shtrat me të. Gratë këtu më tepër do të rronin me xhindet, duke u kacavjerur natën nëpër pemë për të bërë dashuri me to. Pa tjetër e kishte fjalën për Ritën, burrin e të cilës, xhaxhababai i saj, domethënë kryetari, e kishte qëlluar me thikë një javë pasi qenë martuar, duke e tharë përditë nga një e fshehtë që nuk ia thoshte kujt. Sipas Linës kjo ishte botëbinca e gjyshit të vet, por më të këqinjtë ishin ata pas gjyshit, ku hynte kryetari, xhaxhababai, që nuk bënin asgjë t’i mbushnin mëndjen atij të madhit, trutharit, t’i hapte pak sytë përreth, në vend që t’i bindeshin nga frika si pulat. “Kurse ti nuk trembesh”, do t’i thoshte ajo Admetit, “nuk ke frikë si të tjerët, prandaj më pëlqen ”.
Pas kësaj do ta puthte prapë, do t’i përsëriste diçka për ulërimën që e shpiku kot e do ta kërcënonte plot naze në kohën kur Admeti ngrihej të shkonte te Baxhua, që e kishte ftuar për një gotë raki, “megjithatë, ruhu nga im atë, se është nga ajo racë që nuk duron tjetër gjel në qymec”.

[Juѕт٠]

2
Mund të besonte çdo gjë nga më të pabesueshmet, por jo se do të gjente Shahon në qoshen tjetër të vatrës, përballë Baxhos. Pleqtë nuk e vunë re kur hyri, bisedonin të qetë njeri me tjetrin, diçka kujtonin nga të largëtat e jetës, ciknin gotat, ishin tepër të vëmendshëm në ato që thoshnin. Edhe kur u afrua Admeti, as që e kthyen kokën për ta parë, po vazhduan në të tyren, gjë që e bëri ta ndjejë veten të parëndësishëm e të ulet si i paftuar. Po bisedohej për Beson, sivëllanë e Baxhos, që dikur gjyqi i ngritur shpejt e shpejt e kishte plasur përmbys në mes të fshatit, mbytur në gjak, bashkë me të dymbëdhjetë qylafbardhët. “I hodhën mes pluhurit kufomat e tyre dhe u larguan duke kërcitur batare plumbash në ajër, si pas një dasme”, kujtoi Admeti frazën nga shënimet e Shahos.
Admeti e pa Baxhon tepër të prekur kur zinte në gojë emrin e Besos, sikur ato që kishte lexuar te shënimet e Shahos të mos ishin vërtetë bëmat e tij, kur çetën e kishte bërë batalion dhe emri i ishte veshur me tmerr. Baxhua tha se “Beson do ta doja më tepër nga tim vëlla edhe në se do të kisha tjetër vëlla” dhe shfryu kundër atij zagarit e kërmës së ndyrë që e dënoi dhe e pushkatoi duke përfituar nga mungesa e tij. Pra ngjarja paskësh ndodhur ndryshe e jo siç e tregonte Shahua, se “Besua ishte një njeri tejet i nderuar, për të cilin ia vlente të merrje jetë”. Baxhua tregoi pa gjë të keq se si i kishte qëruar gabimisht nja tre të tijët, që i dyshonte, por që nuk paskëshin patur faj, deri sa zbuloi fajtorin e vërtetë, “një njeri të fshehur thellë si krimbi, plot smirë e zemër të zezë”.
Pastaj në dhomë sikur plasi bomba.
-Të kam thirrur këtu të të them,- iu drejtua Shahos,- se ai krimbi nuk është tjetër, veçse krushku yt.
Pas këtyre fjalëve ishte e pamundur të përshkruhej pamja e fytyrës së Shahos, vetullat e tij që filluan të vallëzonin poshtë-lartë, rënia e gotës së rakisë nga dora dhe pafuqia e burrit për të përgënjeshtrur burrin. Padyshim që Baxhua i vuri re të gjitha këto, ishte i sigurtë për ç’do do të ndodhnin, ndaj u përgatit të pëlciste bombën e dytë.
-Të kam thirrur edhe ty,- iu drejtua Admetit, - të bësh një shkrim për Beson që këto ditë shpallet dëshmor dhe shkolla ku ti jep mësim merr emrin e tij.
Nuk ishte çështja se po shpallej dëshmor një i pushkatur para pothuaj dyzet vjetësh pikërisht nga ai që po e nderonte tani. Shahua duhej të gëzohej për këtë, sepse e kishte shok fëmijërie dhe kushëri të parë, e donte sa s’ka më, po përse të lidhej me vrasjen emri i babait të Ritës, nuk mjaftonte që u rrit bonjake, me jetë të shkatërruar? Përse u dashka që tani emri i të jatit të kujtohej me neveri sa herë të përkujtohej si e shënjtë dita e pushkatimit të Besos? Përse shkrimin u dashka ta bëjë Admeti e goditjen t’ia japë ai Ritës, Pelos dhe fëmijëve të tyre, ndërkohë që strehohet atje si në shtëpi të vet? Do të ishin këto disa nga pyetjet, që siç duket kishin majë tepër të mprehtë dhe ta shponin me forcë të madhe trurin, prandaj Shahua do të vinte duart në tëmtha e do të picëronte sytë nga një dhimbje e padurueshme.
Kuptohet që pas kësaj heshtja do të ishte tepër e gjatë, e rëndë, mbytëse dhe të vetmen gjë që do të urrente aq shumë Admeti në ato çaste, ishte e vërteta. Paska fytyra të ndryshme e vërteta, do të mendonte, s’qenka asnjëherë e vërtetë. Vështroi shkarazi Shahon, që ishte mbledhur e bërë grusht me nofulla të shtrënguara. Kishte ngrirë borë i bardhë, me siguri nuk dinte ku ndodhej, përderisa dikush donte t’i mbushte mëndjen për të kundërtën e asaj që kishte ndodhur dhe që ai e kishte parë. Patjetër kujtonte Beson e mbytur në gjak tek e kthente me fytyrë nga vetja e i shkundëte pluhurin nga flokët, nga sytë. Kujtonte mikun e tij, Nikon e pavarr, që e shpallte të vërtetën vetëm siç e dinte ai, pa i lënë të tjerët ta bënin ndryshe.
Kurse Admeti la vetëm trupin aty e u nis për larg, andej nga vinin do-të e që shumëkushi i thotë e ardhme. Shkolla rreshtohej, rreshtoheshin edhe katër kokëbardhët e Ritës, që ishin nipërit dhe mbesa e Shahos. Sapo përmendej emri i Nikos, të gjitha vështrimet ktheheshin mbi ata të katër, urrejtja vërshonte nëpër sytë dhe ata, domosdo, do ta ndjenin veten , së bashku me gjyshin e tyre Niko, sikur paskan marrë pjesë në atë pushkatim. “ Ata janë ”, do të buçonte zëri i Baxhos, “sëbashku e kryen krimin dhe duhet ta vuajnë brez pas brezi ”. Admeti shkruante e shkruante një artikull të gjatë, tepër të gjatë, që nuk mbaronte kurrë dhe boja e zezë e atij shkrimi të pafund nxinte kokat e bardha të të katër fëmijëve.
Rita ankohej se ajo dreq bojë qe tepër ngjitëse, mundohej e mundohej, por nuk i lante dot kokat e tyre, boja rrëshqiste nëpër fytyra e trupa, nxinte duart dhe rrobat. “Na shpëtoni, ju lutem, nuk mundemi më”, këlthisnin në kor të katër fëmijët, që nuk rrinin gjithnjë fëmijë, por rriteshin e rriteshin, duke u nxirë e duke u nxirë përjetësisht. Kurse Rita i përgjërohej, i binte në gjunjë, i puthte duart ta pushonte më së fundi atë shkrim të pafund, duke dënesur “përse ti, përse u dashka të na nxish pikërisht ti ”!?
Por Admeti do të kthehej përsëri aty ku kishte lënë trupin, pikërisht kur të dëgjohej përsëri zëri i Baxhos, i butë, i shtruar, i ngadaltë.
-Do ta mohosh që të kam dashur gjithë jetën?- do t’i drejtohej ai Shahos.
-Gjithnjë më ke dashur, - do t’i përgjigjej zëri i shuar i tjetrit.
-Do ta mohosh që të kam mbrojtur tërë jetën?- do të ngulmonte zëri i butë, i shtruar, i ngadaltë i Baxhos.
-Gjithnjë më ke mbrojtur,- do t’i përgjigjej tjetri.
-Sa herë të kam shpëtuar nga koqja e plumbit?- do të pyeste prap Baxhua.
-Nuk numërohen,- do të pohonte si automat tjetri.
Këtu Baxhua do të nxehej e do të ngrinte zërin.
-Po ti, more Shaho, ç’ke bërë ti për mua? Gjithnjë kundra. Mund të kishe bërë katandi e prokopi, të ishe ti kryetari, në vend të tim biri, të rreshtoheshe gjithnjë me mua e jo gjithnjë kundra meje. Unë të thosha shëndet, kurse ti plaç. Mos i ndiz më urat me mua, Shaho, se m’u lodh zverku nga pesha jote e më s’të mban dot.
Pasi bëri një hop pushim, pasi zëri iu bë prap i butë, i shtruar e i ngadaltë, drejtoi gishtin nga unë e i tha:
-Lere këtë të riun të ecë e të zhvillohet. Jeta jote është shëmbulli më i keq, kush e ndjek përfundon ja, kështu si ti, një gjë pa vlerë.
-Ashtu është,- rënkoi plaku,- jeta ime më dha vetëm frute të hidhur.
Në këtë çast Admeti nuk do të duronte më, Shahua do t’i ngjante i poshtëruar tej çdo mase, ky dialog i “marrë”, siç iu duk atij, duhej të merrte fund, prandaj trashi zërin kur tha “sonte e vrave më shumë herë se ç’mund ta kesh shpëtuar dhe kjo është tepër çnjerëzore”.

[Juѕт٠]

3
Më pas do të kujtonte shumë gjëra, që po t’i tregoje, nuk do të t’i besonte njeri, se ishin aq për të qarë, sa edhe për të qeshur, kështu që nuk ia vlente t’i tregoje fare, bile as t’i futje në atë qoshen e trurit, që gjithëkushi e quan kot së koti kujtesë. Tamam kot së koti, sepse ato që ngeckan aty, qenkan ca ngjarje të pangjara, ca tortura të vërteta, që shfaqen kur u do qejfi, për të na bërë të dridhemi e të përdridhemi e për të na lënë pa gjumë, duke na i fryrë sytë si tollombace. Do të kujtonte përshembull se kur ai tha “sonte e vrave më shumë herë se ç’mund ta kesh shpëtuar dhe kjo është tepër çnjerëzore”, atje te dera qe shfaqur Lina tepër e skuqur e i kishte bërtitur gjyshit të vet “profesori nuk do bëjë asnjë shkrim”. Askush nuk mund t’i bërtiste kështu Baxhos, po ja që Lina nuk hynte te askushët, se askushët nuk kanë fytyrë, rrinë gjithnjë në hije, emri u rëndon tonelata të tëra, prandaj e braktisin si ca shtazë që zvarriten lëkurën e vet. Baxhua mendonte se gjithë jetën do të ishte i rrethuar nga askushët, do t’u bërtiste e ata do të heshtnin, por atë natë do ta kuptonte që paska edhe dikushë me fytyra të vërteta.
“Lina nuk hyn te askushët” , do të kujtonte Admeti.
Ajo vajza e bukur me gjokse kërcënuese nuk dinte të ishte vetëm e bukur, por edhe ta bënte një grusht gjyshin e vet, duke i thënë ca të vërteta të tjera, që ajo i dinte ndryshe, sepse ngatërroi kot së koti kompjuterat me fletoret që mungonin, macet që i ushqenin me gjëra të zgjedhura me fëmijët që nuk kanë as qumësht për të pirë, çanta tualetesh e kremra grash që vlekan në para më shumë se Kajati me të gjitha malet e pyjet e tij. Admeti kujtoi se si po çelej fytyra e Shahos, që nuk ishte më edhe aq e bardhë, tani kur dëgjonte Linën, nga që siç dukej filloi t’i kujtohej qyteti matanë detit, F., të cilin prej kohësh kishte filluar ta harronte.
Lina i tha gjyshit t’i mbante për vete kujtimet e tij, se ca njerëz të tjerët ato i dinin ndryshe, prandaj për ata të tjerët nuk kishin asnjë vlerë dhe se nga gjeti një shprehje tepër të rrezikshe, të cilën nuk pritej ta thoshte Lina. Ajo tha pikërisht “kush ecën gjithë jetën duke mbajtur kokën pas, një ditë pengohet e rrëzohet keq. Kur është në krye të të tjerëve, rrëzon keq dhe të tjerët”, fjalë që do ta goditnin e do ta rëndonin Baxhon, vetullat që ishin një do t’i mblidheshin e do t’i bëheshin gjysëm.
Vërtet kujtime të tilla të bëkan për të qarë e për të qeshur, prandaj u dashkan harruar. U dashkan harruar edhe ato që i tha Baxhua Shahos atë natë dhe që Shahua i miratonte si automat. Të gjitha ato Baxhua i tha kot së koti, sa për të kaluar natën, se Nikua nuk paska qenë krimbi që hëngri Beson dhe se Beson e paska ngrënë dikush tjetër, që tani po i kujtohej, ndoshta nga ata të qëruarit kot së koti. Asnjë shkrim nuk do të bëhej nga Admeti, gjyshi Baxho do të puthej fort nga Lina e cila do t’i pëshpëriste “nuk je aq i keq sa ç’thonë”, do të zhdukej pas derës e do të kthehej së bashku me nënëhallën për të sjellë sipër sofrës një qëngj të tërë të pjekur, shkuar në hell.

[Juѕт٠]

4
Por plaku Shaho që nga ajo natë nisi të plakej çdo ditë e më tepër, të zbardhej në fytyrë e të kërrusej në trup, megjithëse Admeti qe i bindur se atë natë nuk u tha gjë që ta rëndonte, sepse ajo natë nuk kishte ndodhur.

[Juѕт٠]

KAPITULLI I NJËMBËDHJETË




1

Kot së koti u nxeh me Billin. Jo fare kot së koti, se Billi, si drejtor që ishte, donte të tregohej autoritar me të, të dëgjonte nga goja e vartësit “po drejtor, si urdhëron” e me që Admeti, në vënd që t’i thoshte “po drejtor, si urdhëron”, nuk ia vari fare, Billi e urdhëroi t’i shkonte në zyrë. Admeti, përkundra, u nis për në klasë. Drejtori, kuptohet, pasi do ta priste pas skrivanisë duke marrë poza nga më të ndryshmet, pasi të mendonte se ç’do t’i thoshte atij “rrugaçit nga qyteti” që t’i dridheshin leqet e këmbëve, si pa që kaluan disa minuta e ai s’po i bindej urdhërit të vinte, e humbi durimin fare, harroi të gjitha ç’do t’i thoshte, doli në koridor dhe pyeti Virin mos e kishte parë në ç’vrimë qe futur. Viri si Viri, një hop u zu ngushtë, pastaj bëri me kokë për nga dera e klasës, pikërisht kur Admeti po dilte dhe e zuri mësuesen me shkrim të bukur duke e spiunuar. Viri iku me të shpejtë, që burrat të lanin hesapet me njeri tjetrin pa qënë ajo aty, se kur ta pyesnin, do t’i duhej të spiunonte prapë o njërin o tjetrin dhe ajo qe mërzitur me atë djallo zanat. Pikërisht atëherë Admeti do t’i bërtitiste Billit me fjalët më të ndyra, mu në mes të tempullit të dijes, siç është shkolla, megjithëse më tepër ngjante me ahur, pa marrë parasysh se mund ta dëgjonte ndonjë nga nxënësit e sharjen ta merrte vesh i gjithë fshati. “Shqitu me të mira nga unë, Bill drejtori”, do t’i thoshte, “se do të të shkërdhej Virin ”. Aty e kuptoi Admeti që bëri gabim të madh, më mirë t’i kishte thënë diçka të ndyrë për drejtorllëkun, ose edhe për gruan, kurse për Virin... E kishte fyer më rëndë se ç’duhet!
“O ti o unë këtu”, do t’ia mbyste Billi, megjithëse e dinte fare mirë që nuk mund të thoshte gjë në asnjë zyrë për atë sharje që s’ta nxinte goja, jo se kishte fjalë, që nuk duheshin thënë në tempullin ahur të dijes, por sepse ata të zyrave, që s’ishin fare budallenj, do përpiqeshin të gjenin lidhjet midis sharjes, Billit e Virit. Tërkuza do të bëhej litar, litari mund të formonte nyje dhe kushedi, në atë nyje gabimisht mund ngecte edhe qafa e tij e hollë. Prandaj do të ndërronte menjëherë ton, do të harronte ç’i kishte thënë, do t’i hidhte Admetit dorën në sup duke i pëshpëritur “vërtetë të pëlqeka Viri?”, që do ta bënte Admetin të gajasej e t’ia plaste “ta kam lënë ty me gjithë shkrimin e saj të bukur”. Pas kësaj sherri do të mbyllej, Billi do të mallëngjehej sikur në ato çaste të kishte gjetur vëllanë e vogël që i kishte humbur prej vitesh, do t’i thoshte se këtë “dreqo barrë të drejtorllëkut” do ta mbante sa të mbyllej viti dhe ai gjatë kësaj kohe të mos ta çante kokën për asgjë se “njëri tjetrin kemi për çdo hall e të keqe, vëllaçko”.
Admeti si tip prekej shpejt, por kësaj radhe u prek më shpejt se ç’duhej. Kishte mësuar rastësisht, fare rastësisht se nga të tria çupat që kishte Baxhua, ajo e madhja paskësh lindur epileptike. Thoshin, se kur e zinin ato (qoftëlarg!), rrëzohej në shesh e shkumonte, shkumonte e shkatërronte, sa të nxihej jeta ta shikoje ashtu. Njerën, atë të dytën e kishte grua ambasadori, kurse e treta qenkësh e madhja e një ministrie që bënte sikur merrej me botën përjashta.
Mirëpo Baxhua nuk i dha Billit për grua as të dytën e as të tretën, po pikërisht të parën, atë që rrëzohej në shesh e shkumonte, sepse, siç e kishin dëgjuar “atë donte më shumë nga të tria”. Kishte bërë dhe dy fëmijë Billdrejtori me të, kundër këshillës së doktorit, të dy djem, po Admeti asnjëherë s’i kishte parë, se s’ishin për t’u parë. Njeri, që tani duhej të qe rreth të pesëmbëdhjetave, nuk linte shkopinj e hunj gardhi pa shkulur, i grumbullonte mu në qendër të fshatit dhe u vinte zjarrin natën duke uluritur si ujk Bënte edhe paudhësira të tjera, siç thoshin, se Admeti s’e kishte parë, mbante ca fjalime pa kuptim, po duke bërtitur e uluritur “poshtë!” e “rroftë”, por që nuk kuptohej mirë kush duhej të ishte “poshtë” e kush duhej të ishte “rroftë”. Kur e zinte një frymëzim i tillë, nuk kishte burrë nëne t’i qasej, se të qëllonte me hunjtë e shkopinjtë e ndezur dhe po të shpëtoje paq e kishe qelepir.
I dyti kishte huqe të tjera më të lezetshme. Hynte nëpër kotece, ahure, stalla e ku nuk ta pret mëndja për të bërë të pabërat e tij. Kapte mace, qen, keca e qëngja, deri te breshka, zhapinj e gjarpërinj, i rripte të gjallë duke u kënaqur me llahtarën e tyre. Të nesërmen në mëngjes, secili shikonte të varur te porta gjënë e vet, pa lëkurë, tek pikonte ende gjakun që nuk kishte ngrirë. Qe tepër i përpiktë i dyti, mbante mend mirë kujt i përkisnin, bile edhe zhapinjtë e gjarpërinjtë, tek i ndante me saktësinë e një njeriu që mbante shënime të hollësishme.
U rrënqeth e u lemeris kur si pa dashje tha me vete “po sikur Billit t’i kishte shkuar në mënd të bënte jo dy, po nja dhjetë djem të tillë? Atëherë, jo vetëm Kajatit, po gjithë krahinës do t’i duhej të shkulej nga vëndi e të ngulej diku gjetkë, sa më larg nga marifetet e lezetshme të djemve të Billit”.
Këto solli nëpër mënd Admeti, prandaj, si tip që prekej shpejt, kësaj radhe u prek edhe më shpejt se ç’duhej, ia fali atij lumëziut të gjitha, edhe dehjen, kur e hodhën si thes mbi një mushkë e ai do të thoshte të nesërmen “më pa ashtu fshati?”, por sidomos edhe atë shprehjen “mësuesi dogji shkollën bashkë me nxënësit për hakmarrje”, që të çonte patjetër te ajo vrima e qenit ku hyje për shtatë vjet e nuk dilje më as për tridhjeteshtatë. Ai i fali atij dhe Virin, e cila vërtet qe pak e shëmtuar, me një bllamë të zezë në zverk, me ca sy të vegjël e të trembur, por që kishte pa dyshim shkrim të bukur e ia zëvendësonte gruan ndonjë natë, kur fshiheshin e harroheshin rastësisht nëpër xhepat e shkollës. Se Billi, nuk mund të ishte njeri aq i keq, mirëpo të kesh në shtëpi një grua që shkumon e shkatërron, një djalë që i shkul e i djeg hunjtë mu në qëndër të fshatit, që ulurin si ujk e mban fjalime me “rroftë” e “poshtë”, por sidomos një tjetër djalë që t’i var te porta kafshët e rrjepura si me një listë të përpiktë, patjetër diçka do të të lëvizë nga mëndja, ndonjë dërrasë do të të shkasë e ca vida do të të lirohen.

[Juѕт٠]

2

“I shkreti Bill”, do të shfrente brenda vetes kur të dilte jashtë, ku nuk e dinte se e priste nxënësja e tij e bukur, që e kishte puthur aq nxehtë atë ditë kur shpiku “ulurimën”, për të cilën edhe ai kishte filluar diçka të ndjente, sepse “nuk donte të ishte pykë si të tjerët”. Prej saj do të merrte lajmin e madh për xhaxhababanë që nuk do të kthehej më në fshat, po do të rrinte përgjithnjë në kryeqytet, se e kishin emëruar drejtor në një ministri që blinte e shiste me ata të përjashtmit. “Sikur t’i thyeja edhe unë nja katër brinjë”, do të mendonte Admeti, “më çojnë në ndonjë ministri”?, kur Lina do t’i thoshte “unë nuk iki”, me tepër solemnitet, siç betohen të dashuruarit në raste të tilla, gjë që do të ishte mallëngjimi i dytë i madh brenda asaj dite për Admetin. Më pas do të vinte me vrap një nga nxënësit e tij që thyente rekordin në andrat e trupit e do ta njoftonte që larg, jo pa iu marrë goja “më tha drejtori se një vajzë e bukur ju pret para klubit”. Lina do të skuqej kur të dëgjonte fjalët “një vajzë e bukur”, ai do të ngrinte supat e do të nxitonte për ta parë e takuar atë gjënë që thoshin se ishte e bukur e që i kishte ardhur si e rënë nga qielli, kurse Lina do të nisej një hop pas tij, patjetër për t’i vëzhguar nga e përpjeta e kodrës.

[Juѕт٠]

3

E pa që larg tek bënte poshtë-lart në pritje të tij. Ishte një vajzë me trup të hollë e flokë të gjatë, veshur me minifund shumë të shkurtër përmbi gju, ngjarje kjo që s’kishte si të mos mblidhte gjithë ata burra t’ia shijonin me sy, jo pa neps, kofshët dhe gjoksin e derdhur me art. Vetëm kur të afrohej do të dallonte te e porsaardhura tiparet aq të dashura të Ladinës, do t’i merrej fryma nga malli dhe nuk do të mundëte t’i thoshte dot as atë shprehjen kallëp “falemnderit shumë që erdhe”.
Pastaj ajo do t’i hidhej në gjoks, do ta shfrente mallin që e digjte përbrënda muaj të tërë, do t’i varej në sup e do t’i linte gojëhapur të gjithë sehirxhinjtë kur ta puthte në buzë pa u shqitur për minuta të tëra. “Hajde të puthur që bëkan këto qytetaret në klimë malore”, do të shkaktonte një batare të qeshurash dikush, po që ata as e panë, as e dëgjuan. Të dy nuk e çanë fare kokën për ç’u tha e nuk u dëgjua, se e ngjitura buzë më buzë ua kishte shurdhuar veshët e ua kishte mjegulluar sytë, duke lënë vetëm prushin të digjej e të përvëlohej pa lënë pikë hiri e pa nxjerrë fjollë tymi.
-Ke ndryshuar shumë,- do t’i thoshte ai.
-Edhe ti,- do të mërmëriste ajo pas tij.- Ke marrë pamje burri.
Pasi ta shikonte gjatë në sy, pasi t’i rregullonte pak jakën e xhaketës “erdha”, do t’i thoshte, “se ti humbe”.
Vërtet kishte humbur për muaj të tërë, qe bërë dhe ai njeri pylli, me kokën nën një qiell të drunjtë, me pak re e ajër të rralluar.
“Sa muaj u bënë pa zbritur në qytet?”, por ai nuk do të përgjigjej.
“Të kam pritur, të kam pritur shumë të vije”, por ai prap nuk do të përgjigjej.
Si mund të përgjigjej një njeri që ishte mësuar t’i rridhte koha së prapthi, të bëhej plak dhe fëmijë, ta quanin Baxho dhe Shaho, të kishte një çetë të madhe që pastaj e bënte batalion dhe, kur e shpërndante batalionin, bënte garën e shurrës me ushtar-policin që e ruante, i cili kishte zakonin e keq t’ua shqyente shalët grave. Pastaj, asnjeri s’e dinte që ai ngrihej natën, hipte mbi një rrap të madh, shkelte mbi një rrugë të verdhë, qielli ia shuante vetëtimat te thëmrat e koha i ngecte e i rridhte qull e trashë, kur copëtohej e binte poshtë, mu mbi shkollën që ai e digjte për hakmarrje.
Ladinës iu dhëmb ky Admet pak si tjetër, vuri re te tëmthat disa fije të bardha që gabimisht i lidhi me pleqërinë, por që nuk e dinte se ato i kishte marrë përkohësisht hua, ca nga Besua e ca nga Nikua, që kërkonin prej kohësh varrin e tyre, se kishte njerëz që thoshin t’i kishin parë të veshur herë me të bardha e herë me të zeza duke ardhur rrotull, duke thënë “duhet të jetë këtu”, por pa qënë të bindur, prandaj vazhdonin më tutje sa për të thënë prap “mund të jetë edhe këtu”. Ata loznin e loznin si dy çamarrokë, nuk u shkonte fare në mëndje se kishin vdekur e si kishin vdekur, vërtiteshin vetëm natën, se ditën flinin, po s’e ku, asnjeri s’e dinte, kurse Admeti vinte kot së koti ca thinja të holla nëpër tëmtha, sa për ta bërë Ladinën të prekej tek i shikonte.
“Kemi kohë dy orë”, e përmendi ajo. “Më ço diku ku të mos na shohin” dhe pa orën.
Vajza i hodhi krahun. U nisën përpjetë përroit për të humbur mes pyllit të lartë me rrepe. Aty do të shtroheshin përdhe mbi ca fier të dëndur ku Ladina do t’i binte përsipër për ta mbuluar me afshin përvëlues të trupit. Më vonë, menjëherë pasi Ladina të hipte në postë për t’u kthyer në qytet, ai do ta merrte vesh që shumë i kishin parë kur i bënë të gjitha. U erdhi mirë atyre kur ajo vajza e hollë me minifund, që ngjante më shumë me artiste kinemaje, filloi të ecte duke çaluar, sepse kuptuan që Admeti ia rrëmbeu çëk-fët virgjërinë, pa ia bërë tërt syri nga gjithë ata sy të babëzitur që e vëzhgonin fshehura.
Po asnjë nga ata nuk e dinte që ajo vajza kishte ardhur t’i thoshte se qe fejuar. Nuk dinin as sa vjet dashuroheshin ata të dy, se s’kishin si ta dinin pa ua thënë njeri. Po të merrnin vesh që shkaku i fejesës së vajzës me një tjetër, na paska qenë Kajati i tyre, do ta shanin patjetër rëndë Kajatin, se një vajzë si kjo, që ngjante me artiste kinamaje, e dashka shumë këtë “rrugaçin e tyre”, që nuk ia bën tërc syri nga asnjë, prandaj kishin filluar edhe ata ta donin shejtanin. Ata nuk e dinin që edhe virgjërinë ajo ia fali vet, për inat të asaj fejese, prandaj udhëtoi deri këtu te ky fshat i mallkuar në gryka malesh, që pikërisht këtu ta shfrente inatin për t’u çnderuar me dashje, duke i thënë Kajatit “mbaje si njollë turpi gjakun tim të vajzërisë”. Ajo do t’i thoshte edhe “tërë jetën, sa herë të kujtoj Admetin përmes lotësh, po mes lotësh do të të kujtoj edhe ty, fshat i mallkuar”. Patjetër i tha këto fjalë, megjithëse asnjë nuk i dëgjoi, se ishin futur thellë, mu poshtë gjoksit të saj të derdhur, aty nën krahun e majtë, ku rrinë të fshehura thellë ca ndjenja, që jo kot së koti i quajnë herë dashuri e herë urrejtje, sepse janë të pleksura aq keq me njera tjetrën, saqë nuk mund t’i shqitësh dot.
-Kësaj nuk di ç’emër t’i vë,- tha Admeti.- Nuk mund ta quaj dot ndarje.
-Edhe unë,- tha Ladina.
-Jo po seç thonë që ndarja ka ca lotë, ca sharje, “ e ke fajin ti, s’e kam unë”, ca betime me surrat të skuqur për hakmarrje. Duhet të ketë edhe “si ti nuk do dua njeri tjetër tërë jetën”, ca profka e myqe të ngatërruara, që nuk di se nga i nxjerrin, “pa ty nuk rroj dot” dhe pastaj rrojnë rehat një jetë tërë, që ç’ke me të, me atë tjetrin,- do të derdhte ligjëratën e tij të gjatë Admeti, që Ladinës iu duk së tepërmi e masakruar.
Mirëpo më pas edhe ai nuk do të ndryshonte shumë nga ata të tjerët, do të ndjente sikur ishin gati t’i lëngëzoheshin sytë, që ishte gjëja më trembëse për të, prandaj diçka do të shpikte, do të kapte një milingonë e do t’ia vinte asaj në pëllëmbë të dorës, duke bërë shakanë më të trashë që mund të jetë dëgjuar ndonjëherë “po unë, mos ngjaj ca si shumë me këtë milingonë”?
Ladinës iu desh të qeshte mes lotësh, megjithëse atij iu dukën si diçka tjetër, prandaj tha si **** “nuk e dija që edhe sytë djersijnë”. Po ajo s’e dëgjoi. Mbante shtrënguar fort në dorë milingonën, që vërtet iu duk se ngjante ca si shumë me të, kaq e pafajshme dhe e pambrojtur siç ishte, kur lëvizte e trembur mes gishtave të saj.
Kështu u ndanë, thjeshtë, atë e mori duke çaluar posta që e kishte prurë, pasi nxorri ca shtëllunga të pista tymi dhe e mbushi rrugën me pluhur të dëndur, që Admeti nuk deshi ta shkundëte më nga rrobat. Ishte ndoshta i vetmi kujtim që donte t’i mbetej nga Ladina dhe për çudi do t’i dukej se nuk ndodhi gjë, nuk erdhi askush dhe nuk iku askush. Megjithatë, tani që ajo s’ishte më aty, mendoi se do të qe më mirë të kishte ndenjur edhe ca, sa t’i mërmëriste të paktën “e thashë me shaka, nuk jam bërë ende milingonë”.

[Juѕт٠]

4

Për herë të parë e pa atë, djalin e madh të Billit, jo natën, po ditën. Kishte shkulur e mbledhur gjithë ata hunj gardhi, u kishte vënë flakën dhe bërtiste më shumë “lartë” se “poshtë”, pastaj ulurinte si ujk. Asnjë nuk i afrohej. Nuk ngjante fare me atë kafshën, të cilës ia kalonte në ulurima, s’ishte as gri, as i murrmë, vetëm sytë i kishin pak si njëlloj, me atë shkëlqimin e egër. Flokët e gjatë e të verdhë i vareshin deri te mesi, (kush guxonte t’ia priste), i tundeshin si krifë sa herë bënte zërin si ajo kafsha e murrme në gri, rrotullonte hunjtë e ndezur dhe i hidhte përpjetë si fishekzjarre të llahtarshëm. Të gjithë ata që e panë thoshin se kjo kishte lidhje me Billin, që u bë kryetar në vënd të ishkryetarit dhe prisnin me lemeri ç’do të bënte i dyti natën e ç’do të gjenin te porta nesër në mëngjes, të varur e pa lëkurë, tek rridhte gjaku i pangrirë. Kishte nga ata që këto nuk i quanin më lodra se u dhimbte zemra, jo vetëm për qen e mace, por edhe për zhapinj e gjarpërinj të rrjepur, por që ishin ndjenja të kota, se në Kajat s’pinin ujë prej kohësh.
Të gjitha këto do të ndodhnin ditën kur Admetin ta thërritnin ata të parisë të shkonte me ngut se do t’i thoshin diçka të rëndësishme. Nuk e dinte se atje do të shikonte gjënë më për të qeshur të botës, që po ta tregonte, nuk do t’ia besonte njeri. Në vendin kryesor qe ulur Billi, veshur me një kostum të vogël për trupin e tij të gjatë që kishte hyrë në të sikur e kishin ngjeshur e shtypur. Mëngët i vinin pak më poshtë bërrylave, kurse këmbët nuk ia shikonte, po e merrte me mënd, do të ishin pak më të gjata se pantallonat e shkurtëra. Jakën e madhe të këmishës, brenda së cilës qafa e Billit ngjante si cipal, e kishte mbështjellë një gravatë lidhur me kokë të madhe, që tundej edhe kur sapokryetari nuk lëvizte. Admeti filloi të qeshte si budalla në prani të asaj parie aq serioze, ku shquhej njëvetulla e trashë e Baxhos, ndërsa tre të tjerët qenë të parëndësishëm aq sa Admeti mendoi t’i quajë askushë.
Billit ia kishin lënë t’ia shkoqiste atë gjënë me peshë, për të cilën e kishin thirrur, po ai edhe në kohën kur kryetari i ri e nxorri më në fund të fshehtën e thirrjes së tij me aq ngut, vazhdonte të qeshte si budalla, kuptohet, jo me zë, po mbyturazi. Vetëm kur u ngrit të thoshte pa pikë falënderimi brënda, “më mirë se unë këtë punë e bën Viri, se ka edhe shkrim të bukur”, vetëm atëherë u bë disi serioz, kurse ata të parisë heshtën disi të çuditur, megjithëse e dinin se kishin shumë kërkesa të tjera “për të drejtuar shkollën”, kurse ky birkua këtu s’desh dhe propozoi Virin, gjë që pa tjetër e kënaqi së tepërmi Billin, po asnjë, veç Admetit, nuk e kuptoi. Bile këtë propozim do t’ia kishte borxh për tërë jetën, sepse ishte shënjë që, jo vetëm ia kishte falur atij përgjithnjë Virin, por tani mund ta thërriste në çdo kohë mësuesen me shkrimin e bukur t’ia zëvendësonte më dëndur gruan nëpër xhepat e fshehtë të kryesisë.
“U bëftë siç the ti”, do t’i shprehej Baxhua kur ta përcillte deri te dera, pa harruar të shtonte edhe kërkesën e Linës “të mos harronte t’i shkonte në shtëpi për mësimet”.

[Juѕт٠]

5

Plaku Shaho që nga ajo natë plakej çdo ditë e më tepër, zbardhej në fytyrë e kërrusej në trup, megjithëse atë natë nuk u tha gjë që ta rëndonte, sepse ajo natë ndoshta nuk kishte ndodhur.
“Mirë që theu qafën”, kishte thënë për kryetarin, “se po të më kishte bërë perëndia kriminel, do ta kisha qëruar me këto duar prej kohësh”. Pastaj do të shtonte “këtej e tutje nuk do të ketë më fantazmë që ngrihet natën, se xhindi iku”, fjalë që Admetit iu dukën si të thëna kot së koti dhe krejt pa kuptim
Kur të mbaronte së thëni këto, do t’i dridheshin zëri e duart dhe do t’i kërkonte t’i sillte shënimet. Kur ta merrte fletoren e trashë, do ta shikonte gjatë me dashuri që nuk shprehet, pastaj do t’ia griste një e nga një fletët për t’i hedhur në zjarr. Admeti nuk do të bënte dot asgjë për ta ndaluar, do të thoshte i pikëlluar me zë të ulët “më mbetën edhe shumë faqe pa lexuar”, por asgjë nga këto nuk do ta ndalte plakun të kryente asgjësimin e atyre që i dinte vetëm ai dhe s’ishte mirë t’i dinin edhe të tjerët. Ai shikonte ngjarjet se si përvëloheshin nga flaka, dridheshin e kërcisnin si qënie të padukshme që japin shpirt e ktheheshin në një hi të zi që shkërmoqej e binte pa pikë mëshire në të gjitha qoshet e vatrës. Kur të mbeteshin vetëm kapakët me dy tre faqe të bardha, do ta ndalonte zhurmën e rëndë të grisjes e do të thoshte “mbaroi edhe kjo”, që Admetit iu duk sikur tha “mbaroi jeta ime”.
-Nuk mund të bëhemi të gjithë shkrimtarë, - u mundua të qeshë plaku.
Admeti s’u përgjigj. Plaku qe tepër i rënduar dhe priste që ai ta pyeste, ta nxiste të fliste, t’i thoshte përse e shkatërroi dhe atë pak gjë të vyer që i kishte mbetur nga e shkuara. Por Admeti heshtëte, i dukej sikur diçka e pangushëllueshme kishte vdekur aty pranë, në sy të tij dhe nuk dinte më ç’të thoshte.
-Trillojmë disa gjëra, - do të vazhdonte plaku, - i mbushim mëndjen vetes që kanë ndodhur dhe u besojmë atyre e jo asaj që vërtetë ka ndodhur.
-Pse, - do të ndërhynte Admeti,- nuk ka ndodhur asgjë nga ato ?
-Kurrë, - do të thoshte plaku. - U përpoqa të shkruaja një roman pa vlera, mbushur trillime e fantazira fund e krye. Edhe tymin në zjarr, nuk e pe, e nxorrën të zi si pisa.
Asnjëherë nuk e kishte ndjerë veten kaq të fyer Admeti, sa sonte. Kishte filluar të mos kuptonte, çdo gjë iu vesh në mjegull, po i mohonin ato që kishte besuar, po i thoshin se vetëm një budalla nuk mund të dallojë dot të vërtetën nga trillimi. Nuk dinte, ndodhej para një krimi apo para një pastrimi? Nuk dinte, të qeshte apo të qante? Plaku para tij vazhdonte të zbardhej edhe më në fytyrë, shpina i kërrusej e i kërrusej, kurse flokët e gjatë, që i krijonin pamjen e një dijetari, ia mbulonin krejtësisht profilin.
-Po Xhuzepja, - ngriti zërin Admeti, - ka qënë Xhuzepja?
-Jo, - tha qetë plaku.
Iu desh t’i numëronte shumë emra dhe ngjarje që tashmë i njihte mirë, se edhe ai i kishte jetuar duke hyrë brenda tyre, kur koha i ecte së prapthi. Edhe ai kishte pirë kafe në Espresso, qe futur në laboratorin e të famshmit profesor K.K., qe takuar me Nikun dhe kishte hedhur firmën në një peticion kundër pushtimit të vëndit të tij. I kujtohej fare mirë kur u kthye në Kajat pas gjashtë vjetësh, me dhurata për nënën e Baxhos, kur Xhuzepja i kishte thënë të mos ta merrte vesh njeri se dërgoheshin nga ana e tij dhe më pas qe takuar me banditin Baxho, fshehurazi, në një shpellë të malit. Të gjitha këto , sipas tij, kishin ndodhur, siç kishte ndodhur edhe dashuria me Nildën, të cilën ai mund ta njihte fare mirë në një milion gra, se e kishte takuar kaq herë nëpër netët që bëhej Shaho, atje në qytetin F. matanë detit.
-Ka qënë bandit Baxhua, ka vrarë e ka grabitur?
Plaku do të mohonte.
-Nikun, babanë e Ritës, nuk e ngrite nga pluhuri kur e hodhën përmbys në qëndër të Kajatit?
Plaku do të mohonte.
-Nuk ke qenë kurrë doktor i shkencave gjenetike?
-Kurrë, - do të thoshte me vendosmëri plaku.
-Po me Nildën si u dashurove?
-Nuk kam njohur ndonjë Nildë, - do t’i shuhej zëri plakut. - S’jam larguar asnjëherë nga fshati im.
Papritur iu duk vetja njeri krejtësisht i besdisshëm, me tërë ato pyetje të kota, kur tjetri i thoshte se të gjitha qenë trillime, një përpjekje e dështuar për roman, se njeriu që kishte përballë nuk qe larguar kurrë nga fshati i tij e s’kish si të studjonte e të merrte titull shkencor në një fshat të humbur me emrin Kajat. Ndaj filloi të qeshë, në fillim ngadalë, pastaj gjthnjë e më fort, në fillim vetëm, pastaj bashkë me të edhe plaku me profil shkencëtari të rremë.
-Ky është mashtrimi më i bukur, - do t’i thoshte. -Falemnderit xha Shaho.
Xha Shahua, kuptohet, do ta ndërpriste menjëherë të qeshurën, do ta shikonte me sytë e mjegulluar, do të ngrinte në atë pamje dhe do t’i thoshte “nuk kam mashtruar kurrë njeri”. Dhe kur ta pyeste për xhindin që iku, për fantazmën që nuk do të ngrihet më të flerë majë pemës e sidomos për të fshehtën e rëndë të Pelos pas plagosjes poshtë barkut, plaku diçka do të mërmëriste.
Tashmë Admeti kishte kaluar në një sulm të pamëshirshëm, shumë gjëra i rëndonin, nuk dinte të dallonte më midis trillimit dhe asaj që kishte ndodhur, prandaj i kujtoi plakut atë natë kur Rita i erdhi e alarmuar, se Pelua kishte menduar të vriste veten. Plaku qe në korridor kur dëgjoi Ritën të thoshte “eja të shtrihemi, jemi burrë e grua të shkretën”, kurse Pelua ishte dëgjuar të kishte thënë “mund të jesh burrë me këtë?”, duke i treguar asaj patjetër diçka të sakatuar, ndërsa ajo i ishte përgjigjur kot, sa për ta ngushëlluar, “edhe kaq mjafton”.
-Boll,- u mundua të bërtasë plaku, duke pohuar atë natë, për herë të parë, diçka që kishte ndodhur me të vërtetë.
Atëherë Admetit i vajti mëndja te të katër fëmijët, me të cilët kishte lozur atë ditë, ai nga brenda e ata nga jashtë, kur fshiheshin dhe ai i gjente, katër kokëbardhë tepër të ngjashëm, por që baba i tyre s’mund të ishte dikush, që quhej Pelo, sidomos pasi qënka dëgjuar t’i ketë thënë një natë Ritës “mund të jesh burrë me këtë”?
Pas kësaj plaku seç filloi të thotë disa gjëra të lidhura ngushtë me gjenetikën, që se ku djallin i kishte mësuar aty në Kajat, ku me sa dihej nuk kishte as universitet e as akademi, sepse sapo u tha që nuk kishte qënë kurrë në qytetin F. e nuk ishte diplomuar asnjëherë atje. Kuptohet, ato që filloi të thotë, qenë gjëra tepër të ngatërruara, me kromozone e alele, me kode që merren e jepen, të cilat një fare inginerie gjenetike mund t’i drejtojë nëpërmjet ndërhyrjeve tepër delikate, duke kryer atë që quhet klonim. Kurse procesi i bërjes së fëmijëve në mënyrë natyrale, sipas plakut s’qenkej fare i vështirë, boll të niseshin spermatozoidet në vendin e duhur dhe pastaj ata, si ujq të tërbuar, do të fillonin menjëherë sherrin e babëzitur për jetë a vdekje drejt vezës. Miljona e miljona do të flijoheshin në atë llahtari, vetëm njeri do të fitonte. Mirëpo plaku harroi të thotë se nga dalin ata ujqit e tërbuar, të quajturit spermatozoide, me ç’vegël do të hidheshin në vëndin e duhur, se dikush që qe dëgjuar të kishte thënë “mund të jesh burrë me këtë?”, nuk mund t’i lëshonte dot atje, ku do të fillonin sherrin për jetë a vdekje, ku miljona do të vdisnin e vetëm njeri do të fitonte. Kështu që Admetit iu desh t’ia kujtonte, pa e ditur se do të merrte nga ana e plakut një përgjigje pa pikë kuptimi “rëndësi ka që fëmijët të jenë vazhdim i fisit”.
Të dy i kishte lodhur së tepërmi kjo bisedë. Admeti hodhi edhe një herë sytë në vatër për t’u bindur përfundimisht që hiri i zi ishte ende aty, domethënë shënimet qenë djegur, sepse ishin një roman i shkruar keq, mbushur me trillime pa asnjë të vërtetë brenda. Për herë të dytë brenda ca ditëve pa para vetes një milingonë. E kapi me kujdes dhe ia vuri në pëllëmbë plakut duke përsëritur pikë për pikë ato që i kishte thënë Ladinës para se të largohej “po unë, mos ngjaj ca si shumë me këtë milingonë”?
E dinte, s’do të merrte përgjigje, se ajo shprehje ishte aq e trashë dhe e pakuptimtë, sa që ai që do ta dëgjonte do të qe i detyruar të besonte se përballë tij ndodhej dikush që kërkonte t’i rriste vlerat vetes duke u krahasuar me atë insekt të mrekullueshëm.

[Juѕт٠]

KAPITULLI I DYMBËDHJETË




1

Virit seç i kishte shkrepur në kokë të vishte ca fustane që asaj i dukeshin të bukura, pak të shkurtëra, të pudrosej lehtë dhe një e më dy ta thërriste në drejtori për t’u konsultuar kot së koti me të. “Diçka mësuan këto të fshatit nga ardhja e Ladinës”, do të mendonte. Mirëpo nuk ishte kaq e thjeshtë çështja, “se ai ia kishte falur Virin Billit, i kishte falur edhe drejtorllëkun”, kurse asaj i qe mbushur mëndja top, se tani, veç porsakryetarit fishko, mund t’i pëlqente edhe ndonjë tjetri, për shëmbull Admetit, kot s’e kishte thënë dikur ai atë shprehjen “ik, se do të të shkërdhej Virin”, që ajo e kishte dëgjuar jo krejt pa dashje, kur kishte përgjuar prapa derës dhe qe rrënqethur, aq shumë e kishte ngacmuar.
Iu dhimbs shumë Viri kur i kapi një ditë dorën me gishtat e ftohtë që i dridheshin, ndërsa sytë tepër të vegjël i puliteshin, sikur ia vriste ndonjë dritë e fortë. “Të gjithë gënjejnë, këtu dhe në gjithë zyrat e shtetit”, do t’i thoshte ajo me zë të ulët, sikur ta përgjonin. Ai nuk do të interesohej të mësonte përse e gënjenin, mirëpo Viri e thoshte mendimin e vet edhe pa ia kërkuar kush. Do t’ia vështronte për herë të parë me vëmëndje fytyrën dhe përsëri do të ndjente që do t’i dhimbsej më tepër kjo qënie e imtë, me atë njollën e madhe të zezë në qafë, kur të vinte re se duhej t’i kishte cikur të tridhjetat dhe po shndërrohej nga dita në ditë në një vajzë të plakur. “Ka dhjetë vjet që më gënjejnë”, do të rënkonte ajo “dhe çdo vit s’më lëvizin që këtej”.
Ai do të ngrihej pas atyre fjalëve, asaj do t’i binin pa fuqi gishtat e ftohtë mbi tavolinë, pasi të shkëputeshin nga dora e tij, në kohën kur do të mendonte “kot ia paska thënë Billit ato fjalë që më rrënqethën”, kurse atij do t’i përdridheshin në mëndje “e shkreta Viri, as drejtorllëku e ngushëlloka”.
Si gjithnjë, në oborr do ta priste Lina, e cila do t’i thoshte, jo pa u ngatërruar “sonte duhet të takohemi natën në pyll”. Nga të gjitha iu duk tepër pa vënd fjala “pyll”, por Lina nuk i dha shpjegime të tjera, vetëm i tregoi vendin dhe orën, duke e siguruar “s’do ta marrë vesh njeri”.

[Juѕт٠]

2

Sa herë që hynte prilli, gënjeshtari i madh, të cilit dikur, kur s’i kishte marrë ende hua thinjat, ca nga Besua e ca nga Nikua, i kishte kushtuar edhe një vjershë, shqetësohej shumë, ndjente t’i mungonin ato që kishte patur dhe i kërkonte nëpër ëndërra. Mund të ishin, mund të mos ishin ëndërra, s’ka rëndësi, ai hynte nëpër to pa trokitur e pa e thënë atë shprehjen kallëp: “S’më prisnit? Erdha”. Mirëpo ky gënjeshtar prill i sivjetshëm qënkësh ndryshe, s’kishte fare ëndërra, po vetëm zhgjëndërra, që kishte filluar prej kohësh të mos i dallonte dot njerën nga tjetra.
Sapo u nda nga Lina, i qe ngjitur të përpjetës pa e kuptuar fare, qe futur në shtëpi sikur s’kishte ecur. Gjëja e parë që i ra në sy, ishte mungesa e njerëzve. Gjëja e dytë, një sepete e madhe, gjysma dru e gjysma hekur. Në kapakun e saj shkruhej në një gjuhë të huaj, që Admeti e njihte mirë, “Dhuratë Shahos nga Nilda”, gjë që s’mund të mos e trondiste, sidomos pas bisedës me plakun atë natë, kur mori vesh se edhe Nilda na paskej qenë njeri i trilluar. “Një njeri i trilluar mund të dhuroka, bile edhe një baule të rëndë, gjysma dru e gjysma hekur”, u shfreh ai. I hipi inati, aq i madh qe, saqë e hapi kapakun duke e përplasur me forcë për muri, aq sa edhe murit i kërcitën brinjët e rënkoi tek rrëzonte copa të mëdha suvaje. Pa me zemërim një kuti të vjetër e të ngrënë nga koha që e hapi me aq tendosje, sa gati e shqepi. Ishte e mbushur me vegla të ndryshme ndërtimi dhe me një shënim që lexohej me vështirësi, po në atë gjuhë të huaj, se Xhuzepja ia dhuronte Shahos, sidjalit të tij, ato sende që dikur i ishin bërë aq të vyera në Kajat. Më pas i zuri dora një album të trashë, fshehur brenda një thesi, ku kuptohej që veç albumit kishte diçka si rrobë, mbështjellur me kujdes. E mori albumin, e vuri mënjanë, pastaj nxorri ato që iu dukën si rrobë. Ishte një kostum i qepur në vend të huaj, pikërisht si ata të filmave të viteve dyzetë. Poshtë kostumit, po brenda në thes, gjeti dy diploma; njera ku shkruhej se studenti mbaronte studimet me përfundime të arta dhe titullohej gjenetist, kurse tjetra titulli i doktoratës, edhe ai i vlerësuar me pikët më të larta.
I grumbulloi të gjitha me inat edhe më të madh, sikur të nxirrte të vërtetën nga errësira e gënjeshtrës, shkoi në dhomën e tij dhe, e para gjë që do të bënte, do të ishte hapja e albumit.
Pa atje një djalë të ri, të pashëm e luksoz, të quajtur Shaho, që nuk ngjante fare me këtë biçimin e plakur të tanishëm, në krah të të cilit rrinte gjithnjë e njëjta vajzë, që për Admetin nuk ishte më e panjohur. Shahua referonte në katedër, provonte nëpër tubëza të hollë qelqi në laborator, pinte kafe me wiski në kafene Espresso. Pastaj profesor Xhuzepja, tepër i plakur, mbështetur në bastunin e tij të zi, profesori K.K., të tria vajzat e Xhuzepes, që e kishin vënë në mes. Ishin vite të lumtura, mbushur me suksese e dashuri verbuese, prandaj i picërronte sytë në të gjitha pozat. Admeti ndjeu se po rrënqethej. Tani i kuptoi fare mirë ato që kishte shkruar plaku për ca farëra të buta e ca të egra, për njëfarë degjenerimi e shkatërrimi, që nëpërmjet fotografive kuptohej se paskësh qenë tepër i madh.
Iu duk sikur po shikonte fantazma që kishin ardhur dhe humbur në një kohë tjetër, që s’mund të quhej as jetë, as ëndërr, por thjesht trillim. A nuk ishte trillim edhe Nikua që përqafohej me Shahon, m’u në zyrën e tij, veshur me atë kostumin e bukur, pikërisht pak ditë para se të shkatërrohej përfundimisht? Buzëqeshte si i humbur, me pak trishtim të fshehur nëpër sy, duke u përpjekur të kuptojë përse do të duhej të ishte një kujtim i hidhur, pikërisht pas ca ditëve, përse djali i madh do t’i vritej burgjeve dhe emri i tij do të duhej të lidhej me atë të Besos, kur së bashku netëve do të kërkonin varrin që s’e kishin?
Tronditja qe tepër e madhe. E la albumin, hapi kostumin dhe provoi ta vishte. U pa në një pasqyrë të vogël, rrjepur vënde- vënde dhe u bë plotësisht Shaho, ardhur nga një kohë tjetër, që s’kuptohej fare në ishte e shkuar, e ardhme apo e tashme.
Paskej qënë tepër bukur të ishe për ca kohë Shaho. Jetoje në një botë me gjëra tepër të vockëla, që të tjerët s’i kuptonin fare. Hyje nëpër ca që quheshin qeliza, njëlloj si të futeshe në mëhallën tënde të njohur e aty lozje me orë të tëra nëpër peisazhe pa diell e pa hënë, po ngjyra ama kishte. Se nga vinin ato, nuk dihej, se ishte një botë tjetër, tepër e vockël, që ndërtonin atë botën tjetër tepër të madhe, ku kishte diell, hënë e yj, ku kishte njerëz, krimba dhe ujq. Mos pandehni se dhe atje nuk bëhej luftë, nuk kishte ndërtim dhe shkatërrim, dashuri dhe urrejtje. Kur u bë Shaho, ai i pa të tëra, i dashuroi dhe mendoi se pa to nuk mund të rronte dot më. Mirëpo ia morën atë botë të vockël, e përplasën në një tjetër më të madhe, tepër të zhveshur e të egër, ku nuk mundi të mësohej dot.
Dhe e zuri gjumi.

[Juѕт٠]

3

U fut në pyll pa e çarë kokën në e ndiqte njeri apo jo, në ishte në ëndërr apo në zhgjëndërr. Po shkonte të takonte Linën, në vëndin dhe në orën e caktuar, siç i tha ajo dhe siç pranoi edhe ai. Për herë të parë iu desh të kalonte atë urën me tela, me ca shkopinj të kaftë e të kalbur përsipër, që tundej nga era dhe të dukej sikur nga çasti në çast do të rrëzoheshe bashkë me të mbi ujrat e turbullta të lumit.. Nuk qe bërë plotësisht natë e errët, diçka dallohej, ngjyrat nuk qenë mbledhur plotësisht, për t’i bërë gjërat të njëllojta, të fshehta e të frikshme.
Megjithëse në gjumë, ai po i shikonte të gjitha ato që duhej t’i kishin ndodhur, po i kontrollonte me imtësi, që nga nisja e deri te vëndi ku duhej të bëhej takimi. Iu drodhën gjunjët shpesh herë kur ecte mbi atë që gjoja ishte urë, ndërsa era e fillimprillit ia shpupuriste flokët dhe e ngjethte me zhurmën fishkëllyese të përplasjes nëpër rrepet. E dinte se në të gjithë librat plot moral të lartë nuk qe shkruar gjëkundi që profesori mund të takohej natën me nxënësen e vet të bukur, edhe sikur të kishte gjoksin më kërcënues të të gjitha kohëve, sidomos në pyll, megjithëse ajo nuk ishte e vockël dhe paskej ardhur nga një botë “ku i kishte provuar të gjitha”. Po të mos vinte, do t’i dukej vetja frikacak me nam, që nuk guxoka të kaloka natën kur fishkëllen era, një gjoja urë, që tundet mbi një gjoja lumë të turbulluar.
Megjithëse në gjumë, ai i pa edhe një herë me përpikmëri të gjitha vendet ku shkeli, rrëzimet, pengimet, përplasjet nëpër degë dhe sidomos trembjet nga disa klithma, herë si soprano e herë si tenor, por që nuk mund të thuash se këndonin esëll, pasi duhej të kishin rufitur shumë nga ai lëngu që quhet alkool. “Sonte të gjitha qënkan dehur”, duhej të kishte menduar, “që nga ura e lumi i tallavitur, deri te rruga e klithmat”.
Patjetër kishte arritur te vëndi, po Linë s’kish. U rrotullua, kërkoi me saktësi të gjente mos qe gabuar. Iu desh të ulej pastaj në një gur të madh, të priste e të priste, duke shikuar përreth me habi.
Dhe çfarë pa? Të njëjtën gjë që kishte parë natën me plakun, pasi dritat u llokoçitën, fantazma e bardhë me duar të drejtuara para u nis nëpër shi e errësirë, kurse ata të dy iu qepën pas për ta gjetur në atë gjumin e pazakontë, atje midis qiellit e tokës, kur vetëtinin vetëtima e bubullinin bubullima.
Lart, në degën e një peme që nuk dallohej në ishte lis apo rrap, por kjo s’kishte rëndësi, pa figurën e një gruaje që lëkundej nga era. Trupi iu drodh e gjunjët iu prenë. Nuk dinte ç’të bënte, të rrinte apo të ikte. Kishte dëgjuar se nuk duhej parë, se ajo atje lartë mund të rrëzohej papritur poshtë kur e shihte dikush, se mund të vritej dhe shkaktari do të ishte ai. Megjithëse bënte ftohtë, balli filloi t’i mbytej në djersë.
Pikërisht në atë kohë u dëgjua një krismë e thatë, trupi i varur u lëkund herë majtas, herë djathas, bëri një si hark në ajër dhe u rrëzua poshtë në shkurret e errëta, jo sikur të binte, po sikur të fluturonte ngadalë. Ishte një pamje vërtetë ngjethëse, mbushur me frikë dhe mister. Pastaj heshtje, një zhurmë e lehtë nëpër gjethet, që zgjati pak, por që atij iu duk shumë, më vonë zëri i njohur i dikujt që ai e njihte mirë, “më fal, të bëra të më prisje shumë”.
Ishte Lina.
Pati kohë të mendonte “këtu gratë të vijnë nga qielli” dhe më pas “vetëm se qielli duhet të jetë i zi”, kur Lina po vonohej t’i shfaqej e plotë. Tashmë ishte errur krejt dhe nata nuk do ta lejonte t’i shihte mirë fytyrën, vetëm do t’i dëgjonte që larg dihatjen e shpeshtuar e ndërkaq s’kish si të mos mendonte “patjetër e ka lodhur fluturimi”.
Por kur ajo iu hodh në krahë, iu zhdukën të gjitha mendimet, sepse gjokset e Linës paskëshin cilësira të çuditshme, t’i fshinin të gjitha ç’kishe patur në kokë, ta bënin gjakun të të ziente e buzët të të mërmëritnin ca budallallëqe si “nuk duhej të vija” ose “seç paske një si shije qielli”. Vërtet atë natë Lina paskësh “një si shije qielli”, ca si vetëtima e bubullima që i ndizeshin e i shuheshin përbrënda, shkrepëtinin e shkrepëtinin, sepse që andej po vinte, pasi kishte fluturuar përpara syve të tij.
Më pas ajo do të cicërinte e cicërinte dhe ai do të kuptonte se ishte hera e fundit që shiheshin, sepse që nesër herët do të nisej për në kryeqytet, me një makinë që paskësh dërguar qysh sonte ish kryetari për t’i marrë të gjithë, bashkë me të rrallin hero të gjallë, xha Baxhon. Sipas Linës do të ndodhnin ngjarje të mëdha, se ai i madhi, domethënë kokëshqopja, ose e kishte dredhur, ose pritej me orë ta dridhte, “shumë e kishte zgjatur dhe aq”. Për herë të parë e kishte parë heroin, gjysh Baxhon, të trembur, kur kishte mërmëritur me orë të tëra “po tani, qysh do na vejë halli pa atë?”, ndërsa ajo i qeshte pas kurrizit dhe mërmëriste ca mbroçkulla të tjera. “Unë do nisem përsëri atje jashtë, te nënëhalla e xhaxhababai, po nuk do të të harroj kurrë”, përkëdheli zërin ajo, ndërsa Admeti mendoi të kundërtën kur i tha “Kajati nuk duket as në një hartë”, që ajo s’e kuptoi pse u tha, nga që s’kishte asnjë kuptim.
Para se të ndaheshin, as do të rrënqethej e as do të përlotej, por do t’i përsëriste të njëjtat fjalë, si edhe Ladinës, “nuk më duket fare si ndarje, sepse s’ka as sherr e as fajtor”, me të cilat Lina do të qeshte si djallushkë. Por ajo do të qeshte edhe më shumë kur ai t’i kërkonte si me lutje “më trego si u bëre fantazmë” dhe nuk do të fyhej aspak kur ajo do t’i quante të gjithë burrat budallenj dhe të trashë, sepse nuk e kuptojnë fare “që të gjitha femrat këtu janë edhe gra edhe fantazma, ndryshe si mund të dashurojnë”?
Kur ai nguli këmbë për më tepër, ajo i tha “atje lart isha kukull, se të gjitha grave u pëlqen të jenë edhe kukulla, të lozin me to e t’i përkëdhelin, por jo vetëm kukulla pylli”.
I mbeti për një kohë të gjatë në trup ngrohtësia e saj. U ndanë me një puthje tepër të gjatë dhe pastaj iu duk sikur s’kishte ndodhur gjë. Ajo që quhet e shkuar, koha që e shprehim me “ishte”, e mbështolli Linën brënda vetes e, me që qe natë, ai nuk e pa si hyri atje, si grua apo si kukull dhe as që mendoi në se do të dilte ndonjëherë prej andej për ta takuar përsëri, me që ajo i tha “nuk do të të harroj kurrë”.
Patjetër s’kishte qenë në gjumë, sepse i pa të gjitha, pikë për pikë, pa harruar gjë, dëgjoi edhe zhurmat, pastaj fjalët, eci, u pengua e u rrëzua. Mirëpo sytë i kishte patur të mbyllur, sepse kur i hapi, nuk qe i veshur më me atë kostumin, qe bërë përsëri Admet dhe të gjitha ç’kishte marrë nga baulja e rëndë me mbishkrimin “dhuratë Shahos nga Nilda”, ishin zhdukur. Vetëm mbi komodinë rrinte rëndë-rëndë blloku i zi, që i kishte dhënë dikur plaku, me të vetmin ndryshim se tani ishte më i hollë, ngaqë i kishin mbetur vetëm tri fletë, që s’ishin më të bardha. Meqë i shkoi nëpër mëndje se mund t’i kishte mbushur plaku, i hapi për t’i lexuar si i babëzitur.

[Juѕт٠]

KAPITULLI I TREMBËDHJETË




SHËNIME TË FUNDIT TË SHAHOS


ku tregohet se si një herë e një kohë kishte dhënë shpirt në duart e plakut shkencëtari i ri Shaho dhe se si plaku, për nder të kujtimit të tij, vazhdonte të jetonte e të mbante emrin Shaho, gjë që nuk e quante të drejtë, si dhe ca gjëra të tjera...

Një ditë më vjen një djalë i ri e më thotë: “o njeri i pyllit, më ka lodhur shumë qytetërimi me ato prapësitë e tij”. M’u duk sikur e njihja, sikur diku e kisha parë, po se ku, nuk i bija dot në të. U mundova ta qetësoja, po hiç. Kishte vendosur të vdiste, të jepte shpirt në duart e mia.
“Po pse pikërisht në duart e mia”, i thashë. “Ç’të shkrepi që më zgjodhe mua”?
Ai nuk e vrau mëndjen të më përgjigjej. Më dorëzoi një baule të tërë mbushur me diploma e fotografira, kujtime të kota, siç tha, nga një kohë e ca njerëz që ishin ndryshe. Më tregoi dhe historira, që m’u dukën fund e krye përralla, për një farë Xhuzepe, një profesor K.K., një Nildë të bukur e ku di unë çfarë nuk pillte truri i tij. Dukej që kishte ethet e njeriut që thotë gjërat që mendon e jo ato që kanë ndodhur vërtet. Po çudia më e madhe për mua qe, kur donte të më mbushte mëndjen se edhe atë e quanin Shaho dhe, megjithëse qemë tepër të kundërt, sipas tij ngjanim shumë. M’u dhimbs fort ai djalë i ri, që e kishte lodhur aq tepër qytetërimi, siç tha dhe gënjente pa pikë turpi se e quanin Shaho e ngjante me mua.
Filloi të më thotë ca gjëra, të cilat nuk i mbaj mënd të gjitha, megjithatë do të mundohem të shënoj ç’të mundem e ç’të më kujtohen.

Edhe unë erdha rastësisht në jetë, si të gjithë, fitova një llotari të madhe dhe shumë të tjera të vogla. Tani po mundohem të t’i shpjegoj, se ti, si njeri i pyllit që je, mendon që jeta të falet vetvetiu, se të lindësh na qënkërka dhuratë. E ke gabim, o njeri i egër i pyllit, që mendon kështu. Edhe unë isha një spermatozoid që synonte mitrën e nënës sime, po ama tepër dinak e i mënçur. U fsheha në turmën e miliona të tjerëve, i bëra të grinden e të vriten njeri me tjetrin. Kështu m’u hap rruga të shkoja fitimtar e të mbillesha për t’u bërë embrioni i atij që jam. Atëherë duhet të kem menduar që isha me fat, se ç’tru mund të ketë një spermatozoid i vockël e i padukshëm nga syri, ndryshe do të kisha menduar se isha fatkeq, nuk do ta përdorja fare dinakërinë për t’u bërë embrion e pastaj njeri.
Që këtu kuptohet mirë që njeriu lind edhe budalla, edhe i mënçur, i ka të dyja brenda vetes. Po kështu, që këtu kuptohet, se, që pa lindur, kemi gëzuar kur të të tjerët janë vrarë e kanë humbur ngaqë kemi dashur për vete të mos vriteshim e të fitonim.
Pa tjetër këto duhet t’i kem menduar që atje, thellë në errësirën e krijimit tim, pa u bërë ende njeri, duhet të m’i kenë mësuar ato qelizat e tjera, kur merrnin e jepnin te unë gjithë të mirat e gjithë të këqijat e grumbulluara gjysh pas gjyshi. Kur linda e u rrita, për fatin tim të keq, këto i mësova mirë, paskëshin qënë kode të shkruara në gjuhë të pakuptueshme, urdhëra e shtampa të cilave duheshe t’u bindeshe.
Por të mos largohem shumë nga ato që dua të të them. Ajo që quajmë jetë është energji, lëndë dhe kohë. Mundohu t’i kuptosh, o njeri i egër i pyllit. Energjia dhe lënda ndërtojnë dhe shkatërrojnë njëra tjetrën, koha i sjell format e reja të tyre, të ndërtuara ose të shkatërruara, pastaj i merr me vete duke i humbur përgjithnjë. Ajo që është bëhet ka qënë e më pas,ose nuk ka qënë fare, ose e mendojmë ne si duhet të ketë qënë, pra bëhet iluzion. Ajo që është, shfaqet fare pak, o njeri i egër i pyllit, ajo që ka qënë ose që nuk ka qënë fare, zgjat shumë, aq sa zgjat edhe ajo që quhej kohë e që ka ikur pasi ka marrë me vete ç’është shkatërruar nga energjia dhe lënda. e dikurshme.
E di pse t’i rrumbullakosa të gjitha këto? Për të të thënë se edhe unë, me gjithë atë baulen, ku ka brënda diploma e fotografira, hyj te ka qënë. Ajo që dikur quhej koha ime, ma ka shkatërruar lëndën dhe energjinë që kisha. Kjo domethënë që unë s’jam më, dikur kam qënë, kurse tani kam formën e një iluzioni.

...dhe kështu, duke thënë këto pakuptimësira e përçartje si në ethe, pasi më quajti aq herë njeri i egër i pyllit, dha shpirt në duart e mia. Kur po e varrosja thellë, brënda vetes, se atje donte, vura re që vërtet ngjanim shumë. Tani e tutje, mendova, jam i gjalli që ecën me një të vdekur brenda tij, i cili, të thuash të drejtën, nuk kishte vdekur plotësisht, sepse e ndjeja nga një herë tek lëvizte e përpëlitej, ashtu si fëmija në barkun e nënës. Për hir të tij vendosa të rroja, ta ushqeja ende me jetën time atë djaloshin, të gjorin Shaho dhe, për të nderuar kujtimin e tij fatkeq, vazhdoj edhe unë të quhem Shaho, megjithëse jemi aq të ndryshëm.

V.O. Nuk kam gënjyer e mashtruar kurrë njeri. Shpesh herë historirat e jetës së atij të riut i ngatërrojnë kot së koti me mua, plakun. Gjithnjë më duhet t’i përgënjeshtroj, pikërisht se nuk dua të mashtroj njeri. Mirëpo këtu ndodh keqkuptimi i madh i të tjerëve me mua, që jam, siç më quan ai i riu, “njeri i egër i pyllit” dhe vetëm kaq. Edhe ato shënimet që grisa e i flaka në zjarr, nuk kanë lidhje fare me mua plakun, por me atë, të riun, që vazhdoj ta mbaj brenda vetes sime, t’i ndjej çdo ditë dhimbjet, rënkimet e përpëlitjet.



FUND


28 gusht – 15 nëntor 2001

[Sponsored content]